Tại cuộc thảo luận ở Đại học Fulbright Việt Nam, ông Meyer “Sandy” Frucher – nhà cải cách của sàn chứng khoán Philadelphia, Phó Chủ tịch sàn chứng khoán NASDAQ nêu ra bốn đúc kết quan trọng .
Sandy Frucher từng là nhân vật chính trong công cuộc xây dựng và khôi phục lại những yêu cầu về đạo đức trong thị trường vốn. Năm 1998, ông trở thành CEO và Chủ tịch sàn chứng khoán Philadelphia, một sàn chứng khoán đã trải qua khá nhiều thăng trầm và gặp rất nhiều khó khăn.
Tuy nhiên, Frucher vẫn vực nó dậy với doanh thu tăng trưởng ở mức 65%, giá trị chứng khoán phái sinh tăng trưởng ở mức 155%. Năm 2007, sàn chứng khoán Philadelphia được NASDAQ mua lại với giá $690 triệu USD, và sau đó, Sandy Frucher trở thành Phó Chủ tịch sàn NASDAQ.
Công nghệ và tính minh bạch: Trường hợp của sàn chứng khoán Philadelphia
Trong quá khứ, thị trường chứng khoán hoạt động một cách khá “thủ công” với một “sàn chứng khoán” hiện hữu, nơi các nhà giao dịch tập hợp và các giao dịch mua bán được điều phối bởi một chuyên viên trung tâm, gọi là score keeper. Score keeper sẽ là người duy nhất nắm giữ thông tin. Cách hoạt động quá “thủ công” này tạo điều kiện cho tham nhũng xuất hiện trong thị trường vốn. Những vấn đề như giao dịch nội gián thường rất dễ xảy ra, gây ảnh hưởng xấu đến giá cổ phiếu và công việc kinh doanh của công ty niêm yết, do quyền lợi của các nhà đầu tư khác thường bị đặt sau quyền lợi của người nội gián.
Khi Sandy Frucher tiếp quản sàn giao dịch chứng khoán Philadelphia (PHLX), sàn chứng khoán lâu đời nhất của Hoa Kỳ, PHLX gặp rất nhiều khó khăn bởi nạn tham nhũng. “Có một mối tương quan khá rõ ràng giữa khả năng tiếp cận thông tin thấp, sự thiếu minh bạch, và nạn tham nhũng trong thị trường chứng khoán.” Dưới sự quản lý của ông, sàn PHLX đã gầy dựng lại tính minh bạch trong việc quản lý và theo dõi các thông tin giao dịch bằng cách sử dụng công nghệ máy tính.
“Khi chúng tôi bắt đầu sử dụng công nghệ tài chính, chúng tôi nhìn thấy rằng các hình thức giao dịch mang tính hợp pháp thường đi theo một khuôn mẫu nhất định. Thật ra khi áp dụng công nghệ để quản lý PHLX, chúng tôi gặp rất nhiều sự phản kháng từ nhiều nhóm lợi ích khác nhau; và khi đó, chúng tôi biết rằng chúng tôi đã đi đúng hướng. Ngày nay, chính sự phát triển phi thường của công nghệ đã giúp chúng tôi có thể quản lý hệ thống một cách công bằng hơn.”
Hiện tại, sàn NASDAQ vẫn tiếp tục phát triển những công cụ quản lý mang tính đột phá nhằm bảo vệ khối dữ liệu giao dịch khổng lồ của hệ thống, giúp các hoạt động giao dịch được thực hiện một cách dễ dàng hơn, và giảm thiểu sự gian lận trong giao dịch. Chính công nghệ đã góp phần tạo nên tính minh bạch cho hệ thống, xây dựng nền tảng để thị trường vốn trở nên thành công hơn và đạo đức hơn.
“Đối với tôi, thị trường tài chính là nơi mà người nghèo nhất trong nấc thang kinh tế vẫn có thể đầu tư vào cổ phiếu và gầy dựng cơ nghiệp. Tùy vào khả năng tài chính của mình mà nhà đầu tư cá nhân có thể mua cổ phiếu để dành khi về hưu, giúp con mình có đủ tài chính học đại học, hoặc có thể là làm giàu. Tuy nhiên, điều này chỉ có thể thực hiện được nếu như mọi người đều có quyền tiếp cận thông tin một cách công bằng và trung thực nhất.”
Khi công nghệ giúp phần lớn xã hội có thể tiếp cận với thị trường vốn và thực hiện giao dịch qua dữ liệu mở, công nghệ cũng có thể tự thực hiện giao dịch nhờ vào những thuật toán. Điều này gây nên những quan ngại từ nhiều phía, ông Frucher chia sẻ, đặc biệt đối với hình thức giao dịch tần suất sao (high frequency trading) và ảnh hưởng của nó đến các nhà đầu tư chứng khoán cá nhân.
Nhà đầu tư cá nhân vs. Giao dịch tần suất cao: đẳng cấp khác, thị trường khác
Động cơ thúc đẩy các nhà đầu tư tham gia vào thị trường vốn có thể khác nhau. Tuy nhiên, đa số sẽ thuộc vào hai hướng chính. Hướng đầu tiên chính là các nhà đầu tư cá nhân, những người mong muốn thu về nhiều lợi nhuận hơn nhờ vào nguồn tiền tiết kiệm của bản thân. Tùy vào khả năng kinh tế của mình, họ có thể đầu tư vào cổ phiếu của một, hoặc nhiều công ty khác nhau. Hướng thứ hai là các tổ chức đầu tư lớn, những người áp dụng giao dịch tần suất cao để giao dịch chứng khoán.
Những tổ chức này thường không quan tâm quá nhiều đến tình hình kinh doanh của một công ty bất kỳ, mà quan tâm đến cách họ thực hiện giao dịch trên thị trường chứng khoán. Những tổ chức này sẽ thực hiện một số lượng giao dịch lớn nhất có thể trong một khoảng thời gian ngắn nhất có thể dựa vào thuật toán máy tính nhằm ăn lời ít nhưng với số lượng lớn. Đây là hình thức giao dịch gây ra nhiều tranh cãi. Tuy nhiên, đối với Sandy Frucher, đây chỉ là một cách giao dịch ở một đẳng cấp khác, ở một thị trường khác.
“Một số người cho rằng điều này sẽ gây ra ảnh hưởng xấu đến hướng đi của thị trường. Tuy nhiên, tôi thấy nó chỉ ảnh hưởng đến một phần nhỏ của thị trường trong một điểm thời gian rất ngắn với một lượng tài sản khổng lồ. Nói cách khác, giao dịch tần suất cao là trận chiến giữa những người giàu, những người có khả năng chi trả cho những công nghệ mới và chạy đua với nhau.”
Theo ông Frucher, giao dịch tần suất cao là hướng tiếp diễn đương nhiên của sự phát triển công nghệ dữ liệu, được thiết kế để duy trì tính công bằng, minh bạch. Và công nghệ thì cần được tận dụng để đạt được kết quả tốt. “Thị trường có thể lên xuống, nhưng các nhà đầu tư cá nhân vẫn có thể tận dụng tính năng động và nguồn vốn luôn được bơm ra thị trường qua các giao dịch tần suất cao để sinh lời.”
Tương lai của thị trường tài chính: Đạo đức và minh bạch là đích đến?
Từ những năm 1990, thị trường tài chính đã có những bước tiến dài để tìm lại tính minh bạch và tinh thần trách nhiệm trong quản trị. Đối với Sandy Frucher, thị trường tương lai cần chú trọng nâng cao tính minh bạch thay vì chỉ quan tâm đến lợi ích tài chính. Ông Frucher đưa ra dẫn chứng những nỗ lực gần đây nhất của Hiệp hội Giao dịch Chứng khoán Thế giới (WFSE). WFSE là một hiệp hội các tổ chức giao dịch quốc tế, đại diện cho hơn 200 sàn giao dịch với hơn 45.000 công ty được niêm yết. Năm 2017, WFSE có tổng trị giá ước tính lên đến 82,5 ngàn tỉ đô la Mỹ. WFSE mong muốn mang lại tính tiếp cận cao đến với thị trường tài chính, cũng như tính an toàn, minh bạch cho cả hệ thống thị trường trên toàn thế giới.
WFSE hiện đang thực hiện nhiều nỗ lực thiết kế các chỉ số liên quan đến đạo đức và môi trường để đo kết quả kinh doanh của thị trường. Các chỉ số này có thể là lượng khí thải carbon, tính nhân đạo của điều kiện lao động trong khai thác tài nguyên, tính đa dạng và hòa nhập, hay việc giúp các nhà đầu tư đưa ra quyết định đúng với các giá trị đạo đức của bản thân.
“Điều này cho thấy rằng thị trường vốn đang có những bước tiến triển để thể hiện được các giá trị đạo đức chung của xã hội. Để có được giao dịch giữa người mua và người bán, ta cần thông tin về ‘giá trị.’ Tất cả những thông tin này cần được công bố đại chúng để các nhà đầu tư có thể đưa ra những quyết định kinh doanh đúng đắn, để chúng ta có thể ủng hộ những dự án công cộng, xây trường học, phát triển công nghệ dành cho người tiêu dùng, và hiện thực hóa những ấp ủ của các nhà đầu tư, các nhà kinh doanh ở mọi cấp. NASDAQ hiện đang chú trọng thực hiện các nghiên cứu thị trường và giám sát việc tuân thủ luật lệ và quy định. Và đấy cũng chính là niềm tự hào của NASDAQ. Tôi tin rằng với nguồn dữ liệu thông tin tốt, ta đang góp phần đem lại những giá trị tốt cho xã hội.”
Hỏi đáp: Tương lai của Việt Nam ở đâu?
“Trong khả năng tiếp cận hạn hẹp của tôi với Việt Nam, tôi thấy rằng Việt Nam đã có nhiều thay đổi tích cực. Tôi chưa từng thấy ở đâu mà một chương trình giảng dạy chính sách công có thể phát triển trở thành một trường đại học khai phóng nhanh đến như vậy. Thế hệ trẻ hiện nay rất quan tâm đến môi trường, và Việt Nam may mắn có được những trường đại học kiến tạo và ươm dưỡng một thế hệ có khả năng tạo thay đổi trước một thế giới đầy biến động nhờ vào những năng lực phân tích và giải quyết vấn đề. Điều này rất đáng trân quý.
“Với sự phát triển đáng kinh ngạc mà tôi được tận mắt chứng kiến như vậy, kết hợp với sự thay đổi tích cực của thị trường vốn, tôi tin Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội hơn nữa nếu chúng ta bắt đầu dạy môn tài chính kinh tế ngay từ những lớp nhỏ, đặc biệt đối với thế hệ trẻ. Việt Nam là một nền kinh tế đang phát triển, và Việt Nam sẽ luôn có thêm nhiều nhà đầu tư hiểu biết và những chủ doanh nghiệp giỏi giang có thể đưa Việt Nam vươn lên một tầm cao mới.”
