Ngày 20 tháng 5 năm 2020 vừa qua, Đại học Fulbright Việt Nam đã có buổi trò chuyện trực tuyến với bà Xihong Lin, Giáo sư về Thống kê Sinh học tại Trường Y tế Công cộng T.H. Chan, Đại học Harvard. Giáo sư đã chia sẻ những phát hiện mới nhất của bà, những bài học rút ra từ COVID-19 và cách ứng phó tại tâm chấn dịch ở Vũ Hán, Trung Quốc, cùng với dữ liệu từ Mỹ và Châu Âu.
Sự kiện nằm trong chuỗi thảo luận trực tuyến do Fulbright khởi xướng, xoay quanh những tác động của COVID đối với tương lai của xã hội. Chuỗi thảo luận có sự tham gia của các chuyên gia từ khắp nơi trên thế giới, đánh giá tác động COVID trên nhiều phương diện, từ y tế công cộng, kinh tế, chính sách công, cho đến giáo dục và kinh doanh. Buổi trò chuyện với giáo sư Xihong Lin được dẫn dắt bởi ông Trần Trọng Kiên, Giám đốc điều hành Tập đoàn TMG, thành viên Hội đồng Tín thác Đại học Fulbright Việt Nam.
Giáo sư Lin đã nghiên cứu diễn biến COVID-19 tại thành phố Vũ Hán, quan sát các mô hình lây nhiễm của bệnh và phản ứng từ chính quyền thành phố. Là một trong những nghiên cứu đầu tiên và toàn diện nhất về chủng virus mới, công trình của bà đã nhận được sự chú ý trên toàn thế giới. Nghiên cứu tập trung trả lời ba câu hỏi chính: Chúng ta có thể học được gì từ dữ liệu? Những chiến lược can thiệp hiệu quả là gì? và Các yếu tố rủi ro nào ảnh hưởng đến sự lây lan dịch bệnh?
“Việc quan sát dữ liệu một cách khách quan và xây dựng các chiến lược đối phó dựa trên bằng chứng cụ thể là rất quan trọng. Kinh nghiệm từ Vũ Hán là bài học ban đầu quý giá cho chúng ta”, Giáo sư Lin cho biết.
Từ giãn cách xã hội đến cách ly tập trung
Trước tiên, Giáo sư Lin so sánh hiệu quả của các biện pháp ứng phó khác nhau, bao gồm biện pháp đánh giá hệ số lây nhiễm (reproduction value), hay còn gọi là hệ số R. Hệ số R là trung bình số người bị lây mới từ một người nhiễm bệnh ban đầu, thể hiện khả năng lây lan của bệnh. Ở Vũ Hán, việc thực hiện giãn cách xã hội thông qua phong tỏa toàn thành phố, đình chỉ giao thông và cách ly tại nhà từ ngày 23 tháng 1 đã hạn chế đáng kể sự lây lan của virus, làm giảm từ hệ số R từ 3-4 xuống chỉ còn 1.
“Hệ số R ở mức 3-4 cho thấy đây là một bệnh rất dễ lây nhiễm, và biện pháp giãn cách xã hội đã chứng minh tính hiệu quả của nó khi đưa hệ số này về gần mức 1. Tuy nhiên, để một dịch bệnh thực sự được coi là nằm trong tầm kiểm soát, hệ số này phải giảm xuống gần 0 nhất có thể. Như vậy, chỉ giãn cách xã hội thôi là chưa đủ”, vị giáo sư giải thích.
Quả thực, các thành viên trong gia đình có xu hướng mắc bệnh cùng nhau. Khi một thành viên bị nhiễm virus, những thành viên còn lại có nguy cơ bị lây lên tới 50%. Để giảm số ca nhiễm mới, các nhà chức trách cần kiểm soát nguồn lây nhiễm, bao gồm bảo vệ các thành viên trong gia đình và người thân bằng cách cách ly tập trung các trường hợp nhiễm và phân nhóm theo nguy cơ lây nhiễm (Xem biểu đồ bên dưới).
Các thành viên trong gia đình có nguy cơ cao bị lây nhiễm chéo
“Giãn cách xã hội giúp làm phẳng đường cong lây nhiễm bằng cách phòng ngừa lây lan giữa các hộ gia đình với nhau, trong khi cách ly tập trung ngăn chặn lây chéo trong gia đình, từ đó tiến đến dập tắp dịch bệnh một cách triệt để”, bà cho biết.
Nỗ lực chống dịch của toàn xã hội
Theo giáo sư, xã hội cần đặc biệt chú ý đến năm nhóm đối tượng dễ bị tổn thương. Như bà đã phân tích, các thành viên trong gia đình và những người tiếp xúc gần với các trường hợp nhiễm bệnh là những người có nguy cơ lây chéo cao nhất. Bên cạnh đó, nhân viên y tế và nhân viên thuộc các nhóm ngành thiết yếu cũng nằm trong vùng nguy hiểm, với tỷ lệ nhiễm bệnh cao. Ngoài ra, virus cho thấy độc tính mạnh hơn đối với người cao tuổi.
Tại Massachusetts, dữ liệu cho thấy độ tuổi trung bình của các trường hợp nhiễm bệnh là 53 tuổi, trong đó những ca bệnh nặng nhất là người trên 80 tuổi. Nhóm đối tượng dễ bị tổn thương cuối cùng là các hộ gia đình có thu nhập thấp. Họ đáng được quan tâm đặc biệt khi phải sống trong những ngôi nhà có mật độ dân cư đông đúc và điều kiện nhà ở tồi tệ, khiến cho việc giãn cách xã hội trở nên khó khăn. Những người có thu nhập thấp cũng chịu áp lực sớm phải quay lại làm việc hơn những nhóm kinh tế-xã hội khác.
Giáo sư Xihong Lin liệt kê 6 trụ cột thiết yếu trong kiểm soát dịch bệnh: đeo khẩu trang, giãn cách xã hội, xét nghiệm rộng rãi, truy tìm dấu vết lây nhiễm, cô lập, cách ly, và điều trị cho bệnh nhân mắc bệnh. Tất cả những yếu tố này giúp tạo nên rào chắn ngăn cản virus lây lan ở các quy mô khác nhau, đòi hỏi sự hợp tác của cả cá nhân và tổ chức ở tất cả các cấp xã hội trong việc nghiên cứu, ngăn chặn, chu cấp và góp phần khắc phục khủng hoảng.
“Ở tất cả các cấp liên quan, từ các tổ chức quốc tế cho đến chính phủ, giới học thuật, doanh nghiệp và công dân, điều quan trọng là mọi người phải đoàn kết cùng nhau ngăn chặn sự lây lan của virus,” bà chia sẻ.
Mở lại biên giới quốc tế
Trước mắt, còn cần khá nhiều thời gian nghiên cứu và thử nghiệm trước khi vắc-xin cho chủng virus corona mới có thể đưa vào tiêm chủng rộng rãi, trong khi đó, thống kê về miễn dịch của người dân mới chỉ đạt mức 20% ở New York, còn cách khá xa mức miễn dịch cộng đồng tối thiểu, từ 50 đến 60%. Giáo sư Lin cho biết, mức miễn dịch cộng đồng như vậy đồng nghĩa với việc sẽ có thêm nhiều người thuộc nhóm nguy cơ cao thiệt mạng, một sự mất mát mà “hầu hết các quốc gia không sẵn sàng đánh đổi”. Tuy nhiên, khi virus dần dần bị ngăn chặn, các quốc gia trên thế giới đang xem xét việc nới lỏng các biện pháp giãn cách xã hội cũng như mở lại biên giới quốc tế.
Sau 2 tuần mà không có lây nhiễm trong cộng đồng, Vũ Hán đã mở cửa trở lại. Trong khi đó, ở Mỹ, một số tiểu bang đã mở cửa mặc dù hệ số R vẫn cao hơn 1. Theo bà Lin, mỗi bang sẽ đưa ra các quyết định khác nhau, cân nhắc đảm bảo cả về sức khỏe cộng đồng và nền kinh tế. Chìa khóa thành công, theo bà, là các chiến lược chia làm nhiều giai đoạn, dựa trên bằng chứng xác thực.
Số liệu từ Vũ Hán tính đến ngày 8/3/2020
“Bắt đầu từ quy mô nhỏ, rồi dần dần mở cửa trở lại. Mỗi giai đoạn tái mở cửa phải đi đôi với việc phát triển các chiến lược xoay quanh sáu trụ cột nêu trên. Trước khi vắc-xin được phát triển thành công, những biện pháp phòng ngừa được đề cập trên đây sẽ còn vô cùng quan trọng”, Giáo sư Xihong Lin nói. Mỗi quốc gia sẽ phải xem xét lựa chọn phương án tối ưu nhất. Bà Xihong Lin nhấn mạnh vào trường hợp của Hàn Quốc.
Mỗi cá nhân nhập cảnh vào nước này đều phải được kiểm tra y tế, cách ly bắt buộc và được yêu cầu cài đặt ứng dụng theo dõi tiếp xúc để kiểm soát sự lây lan của cộng đồng và hạn chế rủi ro lây nhiễm từ bên ngoài lãnh thổ. Tuy nhiên, đây không phải là biện pháp duy nhất. Dữ liệu cho thấy Việt Nam có đủ khả năng để cân nhắc áp dụng xét nghiệm trên diện rộng, mở lại du lịch quốc tế trong khi vẫn hạn chế rủi ro.
“Có khả năng những ca nhiễm mới sẽ tăng lên khi nền kinh tế toàn cầu và đi lại quốc tế trở về bình thường. Đồng thời, công chúng đang ngày càng nhận thức rõ hơn về các hành vi đúng đắn, cùng với đó là sự gia tăng những nguồn lực và chiến lược theo dõi, kiểm soát virus, đây sẽ là những yếu tố quan trọng trong việc ngăn chặn hoặc hạn chế những làn sóng lây nhiễm sau này”, tiến sĩ Lin kết luận.
Antoine Touch – Anh Thư
