“Khi nghĩ đến khủng hoảng, người ta thường liên tưởng đến sự hỗn loạn, đấu tranh điên cuồng để sinh tồn. Nhưng cũng chính trong thời khắc đó, những phẩm chất tốt đẹp của con người tỏa sáng nhất. Lòng trắc ẩn, và sự kiên nhẫn. Mỗi người đều đang đối mặt với sự bất an và phải cố gắng tìm ra điểm tựa cho riêng mình. Chúng ta phải thích nghi.”
Khi các trường học phải đóng cửa để ngăn chặn dịch COVID-19, học sinh sinh viên khắp cả nước chuyển sang hình thức học tập bằng công nghệ kỹ thuật số trên các nền tảng trực tuyến. Tiến sĩ Skultip “Jill” Sirikantraporn, nhà tâm lý học tâm sàng được cấp phép tại Hoa Kỳ và là giảng viên tại Đại học Fulbright Việt Nam đã cùng chúng tôi chia sẻ về những thử nghiệm và sai sót, thách thức và thành công xoay quanh lớp học trực tuyến “Nhân dạng” của cô, một trong ba môn Phân luồng thuộc lĩnh vực Khoa học Xã hội, bên cạnh “Công lý và Bình đẳng” và “Tính hiện đại toàn cầu”.
Nhập môn về bản ngã
Các môn Phân luồng cung cấp cho sinh viên kiến thức nền tảng về khoa học xã hội thông qua cách tiếp cận đa ngành. TS. Jill cho biết, các môn học này có nội dung riêng biệt và không được sắp xếp theo một trình tự nhất định, sinh viên có thể lựa chọn tham gia từng môn học tùy ý. “Nhân dạng” tập trung chủ yếu vào phương pháp luận và các khung lý thuyết xã hội học, tâm lý học và nhân học. Trước tiên, sinh viên được giới thiệu về các lý thuyết và khái niệm về “cái tôi”, từ đó bàn luận về sức mạnh và bản dạng, từ quan niệm về đặc quyền và áp bức trong xã hội liên quan đến giới tính, tuổi tác, chủng tộc hay bản dạng giao thoa, cho đến khám phá bản dạng trong xã hội hiện đại, vai trò của công nghệ và nhân dạng ảo trong việc hình thành bản dạng.
Bên cạnh đó, sinh viên tham gia lớp học còn thực hành nghiên cứu bằng các phương pháp định tính và định lượng. Sinh viên được yêu cầu phỏng vấn một người hoàn toàn khác biệt với mình và thuyết trình về cuộc phỏng vấn đó, sau đó phỏng vấn một người khác mà họ có điểm chung. “Tôi muốn các em quan sát và đấu tranh với sự thiên kiến xác nhận từ cả hai phía. Đây cũng là cơ hội để các em hiểu thêm về quá trình phỏng vấn, cách phát triển các câu hỏi phỏng vấn cũng như phương pháp phân tích thông tin định lượng. Ngoài ra, chúng tôi còn thảo luận về đạo đức và sự đồng thuận”, Jill giải thích.
Tiến sĩ Jill Sirikantraporn
Mục đích của khóa học là để giải quyết câu hỏi: làm thế nào ta xác định được mình là ai, điều gì định hình nên chúng ta, và làm thế nào chúng ta áp dụng những khái niệm và lý thuyết này vào thực tế?
Tìm ra chính mình
Với TS. Jill Siri, trọng tâm của môn học là giúp sinh viên kết nối lý thuyết với các khía cạnh liên quan trong cuộc sống, khuyến khích sinh viên đặt câu hỏi để hình thành nhận thức, phê bình hay mở rộng các lý thuyết được nêu ra trong lớp. “Tôi chủ đích yêu cầu sinh viên áp dụng những gì các em học được vào bối cảnh Việt Nam, bởi những lý thuyết này vốn được phát triển ở nơi khác. Liệu những lý thuyết đó có giải thích được những sự kiện đang diễn ra ở Việt Nam không? Như thế nào? Liệu chúng ta có cần nhìn nhận từ những góc độ khác hay không? Chúng tôi sử dụng tài liệu là các bài báo về nhân học tại Việt Nam, bàn luận về tình yêu hiện đại, vai trò của giới và định nghĩa về gia đình hạnh phúc. Tôi muốn sinh viên tích cực đánh giá những lý thuyết này từ quan điểm riêng của các em.”
Sinh viên cũng được khuyến khích khám phá những khía cạnh mới của chính mình. Một trong những bài tập được đưa ra trong lớp là “thí nghiệm phi ngã”. Sinh viên được yêu cầu chọn một đặc điểm của bản thân vốn thường được thể hiện ra bên ngoài, và thay đổi đặc điểm đó trong một giờ để tương tác với người khác. “Bạn sẽ phải tự hỏi: tại sao mình lại chọn thay đổi khía cạnh đó của bản thân? Khi tương tác với người khác, người đó đã phản ứng thế nào với sự thay đổi của bạn? Nếu gặp gỡ một người lạ, bạn nghĩ bạn đã thay đổi hành vi như thế nào?”
Đề bài được giao ngay trước khi diễn ra Ngày Trải nghiệm Fulbright, nhân dịp này, một số sinh viên tình nguyện hỗ trợ sự kiện đã quyết định thay đổi bản thân một cách thật ấn tượng. “Tôi rất vui khi được chứng kiến sinh viên của mình kết nối bài học với cuộc sống,” Jill cho biết.
Nguyễn Minh Hà, một sinh viên tham gia lớp học chia sẻ: “Mình là đồng tính nữ nam tính, tức là mình luôn gắn bó với hình tượng giống như con trai, từ quần áo, cử chỉ cho đến giọng điệu. Thế nhưng trong Ngày trải nghiệm Fulbright vừa qua, mình quyết định làm một việc mà mình đã muốn thử từ lâu: mặc váy. Ban đầu mình khá do dự bởi mình vốn chẳng bao giờ mặc váy, bạn bè mình khi nghe ý tưởng này cũng đều tin rằng chắc sẽ kỳ quặc lắm đây. Nhưng mình quyết định “thử nghiệm phi ngã” xem sao! Thật thú vị là trong số những người mình mới gặp hôm đó, không ai thắc mắc về ngoại hình “mới” của mình cả, nhưng bạn bè mình thì tỏ ra vừa bất ngờ, vừa thích thú. Nhờ thí nghiệm này mà mình đã tìm thấy một khía cạnh khác của bản thân không kém phần sống động, dường như đã “ngủ đông” bao lâu nay. Đó là một ngày thực sự đáng nhớ.”
Nguyễn Minh Hà tham gia “thí nghiệm phi ngã”
Thách thức trực tuyến, giải pháp con người
Ban đầu, “Nhân dạng” được thiết kế dành cho hình thức học trực tiếp. Tuy nhiên, trước sự bùng phát của dịch COVID-19, các trường học phải đóng cửa khiến cho giáo trình và kế hoạch học tập cũng buộc phải điều chỉnh, một bài toán khó cho cả thầy và trò. “Trở ngại lớn nhất là thời gian, chúng tôi phải nhanh chóng tìm cách chuyển từ học trực tiếp sang học trực tuyến. Điều này khác với việc xây dựng một cách cẩn thận giáo trình và giáo án trực tuyến ngay từ đầu. Khi có thông báo, chúng tôi phải ứng phó ngay lập tức,” Jill kể lại.
Học trực tuyến tạo điều kiện cho những sinh viên vốn rụt rè tham gia vào bài học một cách thoải mái hơn khi có thêm thời gian để sắp xếp suy nghĩ và chờ đến lượt trả lời. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất với người dạy là thiếu đi những tín hiệu thị giác từ sinh viên. “Rất khó để có thể nhận ra ai đang lắng nghe, ai đang tham gia tích cực hay ai đang cảm thấy bối rối trong lớp, nhất là khi chúng tôi hạn chế việc sử dụng webcam”.
Những buổi học đầu tiên, sinh viên Lê Ngọc Kỳ Duyên cảm thấy khá bỡ ngỡ: “Mình khá nhút nhát và dễ mất tập trung khi tham gia vào các nhóm lớn. Ban đầu, mình cảm thấy không có đủ thời gian để thảo luận nhóm, và cũng không biết cách đặt câu hỏi với giáo viên như thế nào. Sau đó, cô Jill đã linh hoạt chuyển sang hình thức nhóm nhỏ hơn và cho phép sinh viên tranh luận bằng hình thức viết.”
Mỗi tuần, sinh viên trong lớp được giao hai bài tập viết về một tài liệu cho trước. Đầu tiên, mỗi bạn phải viết một bài cảm nhận cá nhân trước khi đến lớp. Sau đó, sinh viên trả lời những câu hỏi do chính các bạn khác trong lớp đưa ra. “Bằng cách này, tôi có thể nắm bắt được mức độ tiếp thu và tham gia của sinh viên. Các em thường khá e dè khi phải trả lời những câu hỏi còn chưa thực sự rõ ràng, nhưng chúng tôi khuyến khích các em mạnh dạn bởi không có câu trả lời nào là hoàn hảo. Trong lớp, sinh viên tự tin nêu lên suy nghĩ của mình hơn khi thảo luận trong nhóm nhỏ, tính năng breakout rooms của Zoom rất thích hợp cho việc này. Việc trao đổi giữa sinh viên trong lớp giúp mỗi bạn hình thành những hiểu biết sâu sắc hơn. Cách học này cho thấy lợi ích và quá trình học tập chủ động, liên tục, từ một “góc nhìn tươi mới” ban đầu đến những đánh giá, phân tích có chiều sâu hơn,” Jill nhận xét.
Nhóm Facebook của lớp “Nhân dạng”
“Thay vì chỉ có tác dụng như một công cụ đánh giá sự tham gia của sinh viên, phương pháp này thực sự đã giúp mình đọc hiểu các tài liệu tốt hơn. Đề bài được nêu ra cũng chính là chỉ dẫn để mình hiểu hơn về bài đọc trước khi tham gia thảo luận nhóm, từ đó mình biết thêm về quan điểm của những bạn khác và góc nhìn của chính mình cũng được mở rộng,” Duyên giải thích.
Một hạn chế khác là khó khăn trong việc thúc đẩy sự tương tác tích cực trong lớp. Để giải quyết vấn đề này, một số công cụ kỹ thuật số đã được sử dụng để tạo cảm giác tương tác sâu sắc hơn. Jill dự định sẽ tích hợp thêm một loạt những sáng kiến mới trong thời gian tới nhằm mở rộng phạm vi lớp học. “Chúng tôi phải sáng tạo khi tìm cách tương tác. Tôi sử dụng các nhóm Facebook để nêu ra câu hỏi và cập nhật thông tin giữa các thành viên trong lớp. Facebook cho phép phản hồi theo thời gian thực, nhanh hơn so với email và tạo cảm giác tức thời, gầm gũi hơn. Một số sinh viên đề xuất sử dụng Kahoot, một dạng trò chơi trắc nghiệm trực tuyến và ngay lập tức tôi vô cùng thích ý tưởng này, trong đó sinh viên thiết kế các bảng hỏi để mang ra cùng mổ xẻ trong các cuộc thảo luận nhóm. Đây là một cách học rất hiệu quả bởi khi dạy cho người khác, một chuỗi các quá trình nhận thức khác nhau sẽ diễn ra giúp ta nhớ bài lâu hơn. Bên cạnh đó, để xây dựng trò chơi của mình, sinh viên cũng phải xác minh thông tin và củng cố kiến thức. Hoạt động trò chơi này tạo ra không khí và năng lượng tuyệt vời cho lớp học. Chắc chắn tôi sẽ tiếp tục áp dụng phương pháp này cho các lớp học trong tương lai.”
Với Duyên, bất chấp những khó khăn, sự thay đổi trong cách học đã giúp bạn rèn luyện tính tự giác. “Các lớp học trên không gian ảo yêu cầu sinh viên phải nỗ lực hơn để đọc hiểu và tập trung cao độ khi thảo luận trong lớp. Mình đã học được cách quản lý thời gian hợp lý hơn, cân bằng giữa việc học và các hoạt động khác, đồng thời chăm sóc tốt hơn cho bản thân.”
“Quả thực, chúng tôi đã phải đối mặt với nhiều thách thức. Chúng tôi đã phải thử 3 nền tảng khác nhau trước khi tìm thấy lựa chọn phù hợp nhất là ứng dụng Zoom. Đương nhiên, phải mất một thời gian để chúng tôi thích nghi với cách định hướng và cấu trúc mới của lớp học. Việc mở quá nhiều cửa sổ trên máy tính đôi khi khiến mọi người bị mất phương hướng, đường truyền cũng có lúc bị chậm. Nhưng chúng tôi minh bạch với sinh viên. Các em được đào tạo để linh hoạt trong suy nghĩ, cởi mở đón nhận những tin tức bất ngờ, những biến cố và sự bất định. Tôi cảm thấy được tiếp thêm động lực khi chứng kiến sinh viên trong lớp hỗ trợ lẫn nhau, cùng nhìn nhận bức tranh toàn cảnh từ những quan điểm khác nhau. Tất cả chúng tôi đều sẵn sàng thử nghiệm, tìm ra giải pháp, thí nghiệm và học hỏi cùng nhau. Đó chính là tinh thần đồng thiết kế của Fulbright,” Jill kết luận.
Antoine Touch – Anh Thư
