Trí tuệ nhân tạo (AI) nghe có vẻ thật đáng sợ với những ai là fan của các bộ phim khoa học viễn tưởng do Hollywood sản xuất. Đó là một thế giới nơi máy móc thống trị, nơi con người, từ vị thế của người sáng tạo, bị biến thành nô lệ và cuối cùng bị hủy diệt hoàn toàn.
Còn trong thực tế, với nhiều người, AI đang giúp cho cuộc sống mỗi ngày trở nên thuận tiện và dễ chịu hơn.
Từ những ứng dụng quen thuộc như tính năng nhận diện khuôn mặt của Facebook, trả lời tự động của Gmail, các khuyến nghị mua sắm khi bạn lướt web, cho tới tính năng nhắc nhở thanh toán hóa đơn của mobile banking, hay thậm chí là Google Maps.
Ngược lại, ở phía bên kia, ngày càng có nhiều người lo ngại trước thực tế con người dần lệ thuộc vào công nghệ, và bị thao túng cho những mục đích xấu lúc nào không hay.
Dẫn chứng hay được nhắc đến nhiều nhất là vụ bê bối thu thập dữ liệu người dùng để tác động lên hành vi cử tri trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016.
Cuộc tranh luận về tác động của AI vẫn ngày một gay gắt và chưa bên nào ngã ngũ. Nhưng liệu AI có đáng sợ đến thế? Chúng ta đã thực sự hiểu đầy đủ về AI hay chưa?
AI là gì?
AI thích nghi và tiến hóa thông qua những thuật toán không ngừng được cải tiến để xử lý dữ liệu.
Với phương pháp “học sâu”, máy tính có thể sử dụng mạng lưới khổng lồ mô phỏng bộ não con người, với nhiều lớp xử lý dữ liệu, tận dụng những tiến bộ về các thuật toán và các kĩ thuật đào tạo để học hỏi những mô thức phức tạp từ một lượng dữ liệu lớn.
Nói một cách ngắn gọn, AI tương tự như trí tuệ con người, nó không ngừng tiến hóa thông qua việc xử lý và đáp ứng với dữ liệu. Khối lượng dữ liệu càng lớn, AI càng trở nên thông minh hơn.
Chính khả năng xử lý và học hỏi từ những khối dữ liệu lớn đã giúp cho máy móc có thể vượt trội hơn con người trong nhiều công việc. Chơi cờ vua là một ví dụ khá nổi tiếng.
Vào năm 1997, chương trình chơi cờ của IBM có tên gọi là Deep Blue đã đánh bại Garry Kasparov, cựu vô địch cờ vua thế giới. Kể từ đó, những chương trình máy tính chơi cờ vua được cải tiến từ Deep Blue ngày càng trở nên hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, phải đến năm 2017 thế giới mới chứng kiến sự trỗi dậy ngoạn mục của trí tuệ máy móc. Chỉ mất 4 tiếng học chơi cờ từ đầu, AlphaZero của Google đã đánh bại Stockfish 8, máy tính chơi cờ giỏi nhất thế giới thời điểm đó.
Nếu như Stockfish 8 giành ngôi vô địch nhờ được “nạp” cho hàng thế kỉ tích lũy các nước chơi cờ của con người và hàng thập kỉ kinh nghiệm chơi cờ của máy tính thì AlphaZero, với công nghệ “học sâu” đã có thể thắng được máy tính giỏi nhất mà không cần sự chỉ dẫn hay giúp đỡ nào của trí tuệ con người.
Một vài nước cờ và chiến lược chơi của nó thậm chí con người còn chưa từng tưởng ra. Sự kiện gây chấn động này như một lời cảnh tỉnh con người không còn là giống loài thông minh nhất trong một số lĩnh vực nữa.
Trong khi AlphaZero vẫn còn là một ứng dụng trong lĩnh vực hẹp như cờ vua, thật khó để lý giải sức mạnh tận cùng và tốc độ ảnh hưởng của công nghệ “học sâu” trong đời sống con người.
Theo Tiến sĩ Lê Viết Quốc, một nhà khoa học hàng đầu về AI đang làm việc tại Google, chỉ trong vòng 5-10 năm tới, AI và học sâu sẽ có những bước tiến vượt bậc và thậm chí lấn sân sang những địa hạt lâu nay có vai trò truyền thống của con người, như giao thông vận tải, y tế và giáo dục.
Cuộc đua chống lại máy móc?
Chính sự mơ hồ về sức mạnh của AI đã châm ngòi cho nhiều mối quan ngại trên toàn cầu. Hai câu hỏi nổi bật thường được đặt ra là: (1) “Liệu AI sẽ thay thế nguồn nhân lực?”; và (2) “Chúng ta có thể áp đặt các chuẩn mực đạo đức đối với AI hay không?”.
Trong một cuộc phỏng vấn, chuyên gia AI nổi tiếng Kai Fu Lee chia sẻ, ông tin rằng khoảng 40% công việc hiện nay sẽ bị thay thế bởi robot có thể thực hiện các nhiệm vụ tự động hóa.
Viễn cảnh tương lai này không chỉ tác động mạnh đến những người làm công việc lao động chân tay mà cả giới lao động trí óc. Một số chuyên gia còn đi xa hơn nữa bằng việc xác định danh sách những ngành nghề sẽ bị đào thải bởi AI và học máy.
Những nghề nghiệp như lái xe sẽ có khả năng biến mất trong vòng 15 năm tới bởi sự ra đời của xe không người lái.
Hoặc nếu bạn muốn vay tiền trong tương lai, rất có thể bạn sẽ làm việc với máy móc, chứ không phải nhân viên tín dụng, những cỗ máy có thể xử lý nhanh chóng tất cả mọi thông tin tài chính của bạn, từ thu nhập hiện tại, tài sản, các khoản nợ, và tín dụng.
Thậm chí những địa hạt sáng tạo cũng không còn an toàn nữa; một phần mềm AI mang tên Aiva giờ đã có thể sáng tác ra những bản nhạc đầy cảm xúc cho các bộ phim, trò chơi video, quảng cáo hoặc bất kỳ một loại nội dung giải trí nào.
Mặc dù vậy, thực tế là hiện nay chúng ta chưa có nhiều dữ liệu cụ thể để có thể tìm ra câu trả lời chính xác liệu AI có thay thế nguồn lực con người được hay không. Những gì chúng ta có thể hiểu được là chắc chắn sẽ có một số công việc bị thay thế.
Tuy nhiên, điều đó không nên là vấn đề. Bởi vì chúng ta, với tư cách là loài người, đã sống sót qua lịch sử nhờ biết liên tục thích nghi và tái tạo bản thân.
Chúng ta đã tạo ra những công việc mà thậm chí chúng ta không thể tưởng tượng nổi trước cuộc Cách mạng Công nghiệp. Giờ đây, với sự hỗ trợ của AI và học máy, những công việc mới trong tương lai sẽ tiếp tục được tái tạo, cải tiến và nâng cao.
Thay vì cố gắng giới hạn tiềm năng tăng trưởng của AI, chúng ta có thể học cách hợp tác với nó. Như Tiến sĩ Christopher Nguyễn, Chủ tịch và CEO của Công ty Arimo nhận xét, chúng ta đang tiến đến kỷ nguyên mà nhân loại có thể kết hợp cả trí tuệ con người và trí tuệ máy móc.
Vì vậy, có lẽ đã đến lúc chúng ta nên cân nhắc khía cạnh ngược lại của vấn đề và đặt ra câu hỏi phù hợp hơn là: Làm thế nào chúng ta có thể tạo ra nhiều công việc hơn và chuẩn bị cho một tương lai chưa biết trước?
Điều này lại làm nảy sinh một mối quan ngại mới: Đạo đức của AI. Lấy ví dụ những công việc vừa được đề cập, những nghề có khả năng bị thay thế bởi AI chẳng hạn.
Những chiếc xe điều khiển bằng AI có thể bị hack và gây hại cho con người trong những tình huống khủng bố. Việc quản lý khoản vay bằng AI có thể tạo ra những vấn đề phân biệt chủng tộc không cần thiết do nguồn dữ liệu không đầy đủ. Aiva có thê phải đối mặt với những vụ kiện vi phạm bản quyền.
Chúng ta luôn đòi hỏi áp đặt đạo đức cho AI; nhưng có thực AI là bị cáo cuối cùng?
Theo Tiến sĩ Lê Viết Quốc, AI và học sâu không nguy hiểm như những gì chúng ta thấy trong các bộ phim Hollywood. Các chuyên gia nhìn nhận AI và học sâu như một công cụ lập trình.
Nếu chúng ta nhìn AI và học sâu dưới ánh sáng này, thì AI cũng giống như lửa, điện, hay thậm chí là phát kiến gây tranh cãi nhất: năng lượng hạt nhân. Như vậy, nếu AI là một công cụ, thì liệu có công bằng chăng khi chúng ta chỉ đòi hỏi AI phải có đạo đức?
Phải chăng là chính chúng ta, loài người, cần phải chịu trách nhiệm vì những cách thức sử dụng công cụ AI một cách phi đạo đức.
Nói cách khác, người phải biện hộ sau cùng trong cuộc tranh cãi về Đạo đức của AI này, phải là chính chúng ta, con người. Để tránh những hậu quả mang tính hủy diệt, chúng ta, những người sử dụng AI hiện nay, cần phải hiểu về các chuẩn mực đạo đức và hành xử một cách có đạo đức.
Cuộc đua vượt lên máy móc
Câu hỏi còn lại là: Làm thế nào chúng ta có thể đảm bảo mình hành xử theo một cách có đạo đức? Câu hỏi vừa dễ mà vừa khó: tri thức.
Trong cuốn sách: 21 bài học cho thế kỷ 21, triết gia người Israel Yuval Noah Harari nhấn mạnh rằng: sinh viên thế kỷ 21 không cần giáo viên dạy kiến thức cho họ nữa bởi họ có thể tiếp cận với những kiến thức mới vào bất kỳ lúc nào, ở bất cứ nơi đâu.
Điều mà sinh viên, và tất cả chúng ta cần hơn bao giờ hết là khả năng “diễn giải thông tin, để phân biệt được sự khác biệt giữa những gì quan trọng và không quan trọng, và trên hết, để có thể tổng hợp rất nhiều mảnh vụn thông tin thành một bức tranh rộng lớn về thế giới”.
Chúng ta cũng cần thúc đẩy các cuộc thảo luận rộng rãi công khai về Đạo đức. Những nguyên tắc đạo đức căn bản có thể giúp chúng ta phân định đúng sai và chỉ dẫn cho cuộc sống của mình.
Tuy nhiên, đạo đức dường như chưa được chú ý đúng mức. Trong kỷ nguyên công nghệ này, một số thậm chí còn coi các chuẩn mực đạo đức như một nhân tố cản trở sáng tạo. Nhưng khi những công cụ đầy sức mạnh như AI ra đời, đạo đức phải trở thành yếu tố trung tâm.
Trong bài phát biểu khai mạc Chuỗi Thảo luận về Đạo đức và Lãnh đạo, Chủ tịch Đại học Fulbright, bà Đàm Bích Thủy nhấn mạnh rằng các chuẩn mực đạo đức sẽ được xây dựng trong chương trình giảng dạy nền tảng ở Fulbright.
Sinh viên Fulbright không chỉ được trang bị những kĩ năng phù hợp để chuẩn bị cho một tương lai đầy biến động mà còn được bồi đắp những giá trị đúng đắn để trở thành một con người chính trực và có phẩm giá.
Với mục tiêu khởi xướng các cuộc tranh luận sâu rộng hơn về Đạo đức và AI, diễn giả kế tiếp của Chuỗi Thảo luận, Tiến sĩ Christopher Cường Nguyễn, Chủ tịch và CEO của Công ty Arimo, sẽ có buổi nói chuyện vào ngày 18 tháng Ba tại Đại học Fulbright về chủ đề “AI có cần quan tâm đến Đạo đức”.
Thạch Thảo
