[Phần 4]: Chúng ta bị thao túng vì sống theo thói quen
Tôi sẽ nói về những hệ quả xảy ra với thế giới nếu chúng ta giữ những thói quen và duy trì các khuôn mẫu. Điều này thực sự rất dễ xảy ra bởi vì, sự thật, chúng ta là những sinh vật sống theo thói quen và luôn lặp lại những khuôn mẫu.
Đây không chỉ là những ý tưởng xuất hiện trong một số cuốn sách triết học trên thế giới, mà thực tế rất nhiều người biết về điều này, và chúng đang định hình phần lớn thế giới. Tôi sẽ lấy một ví dụ khá quan trọng. Hãy thảo luận về Internet, phương tiện truyền thông xã hội và trí tuệ nhân tạo. Chúng ta sẽ nói về các công ty đã trở thành người khổng lồ trên thế giới như Google.
Google kiếm tiền bằng cách nào? Đây là một trong hai hoặc ba công ty quyền lực nhất trong lịch sử thế giới. Bạn có biết cách Google kiếm tiền? Google không bán bất cứ thứ gì hữu hình. Nó bán thông tin. Đây là cách Google hoạt động. Google biết bạn là một sinh vật sống theo thói quen. Google ý thức được điều đó rất rõ ràng. Google biết mọi trang web bạn từng truy cập và truy cập trang web đó vào thời gian nào trong ngày.
Nó biết mọi thứ bạn từng mua trên một trang web, biết bạn đã mua những gì, kiểu dáng như thế nào, mua vào thời gian nào, bạn đã ở đâu khi mua thứ đó. Và nó thu thập những thông tin đó, và nó phát hiện ra, thật ngạc nhiên, bạn là một sinh vật sống theo thói quen. Nó biết hằng ngày bạn truy cập vào cùng một trang web ở cùng một thời điểm.
Nó biết thời điểm nào trong ngày bạn hay mua đồ và thời gian nào bạn ít mua hơn. Phụ thuộc vào thời gian trong ngày, vào thời tiết mà nó biết thời điểm bạn hay đọc thứ gì đó và thời điểm bạn hay chuyển sang truy cập một trang web khác. Nó biết tất cả những điều đó và tập hợp dữ liệu đó để bán.
Nếu bạn nghĩ rằng có một chút ngẫu nhiên khi bạn đang truy cập Internet thì màn hình xuất hiện những tin tức vừa khít với suy nghĩ của bạn, hay mẩu quảng cáo về một bộ quần áo cực kì hợp với bạn nhô lên vào thời điểm bạn rất hay mua sắm trong ngày.
Nó không hề ngẫu nhiên. Đó là do mỗi dòng chữ bạn đọc, mỗi câu chuyện xuất hiện trên màn hình của bạn, từng tin quảng cáo được thiết kế để thao túng bạn dựa trên các khuôn mẫu của bạn. Dựa trên từng thứ bạn đọc. Nói cách khác, không chỉ bạn là một sinh vật sống theo thói quen, bạn còn bị theo dõi, thói quen của bạn bị phát hiện và bạn bị điều khiển bởi chính thói quen của mình.
Do chúng ta không có xu hướng thoát ra khỏi thói quen của mình nên bạn cứ mãi bị cầm tù trong những khuôn mẫu và Google chỉ kiếm được tiền nếu bạn cứ ở mãi trong những khuôn mẫu đó. Đó là lý do những chính trị gia sẽ trả cho Google hàng đống tiền.
Đó là lý do vì sao nếu bạn có một quan điểm chính trị nhất định, quan điểm đó sẽ được nhắc đi nhắc lại vì nó cứ liên tục xuất hiện trên newfeed của bạn. Nói cách khác, Internet sẽ cầm chân bạn trong những khuôn mẫu của chính bạn và thao túng bạn bằng những thứ đó. Đó là thế giới mà chúng ta đang sống.
Và không chỉ có mỗi Google. Chúng ta cũng có thể tìm ra vô số những ví dụ của riêng mình. Nếu chúng ta là những sinh vật sống theo thói quen và đúng là như vậy, chúng ta sẽ dễ dàng trở thành những sinh vật bị thao túng và thậm chí chúng ta còn không thấy được điều đó vì chỉ ở mãi trong những khuôn mẫu của mình và làm theo nó hết ngày này đến ngày khác và cứ mãi như thế. Trong khi đó, biết bao nhiêu thứ đang diễn ra trên thế giới, các vấn đề đang nảy sinh trên khắp thế giới cần phải xem xét, phải thay đổi và phải nhìn nhận.
Vì sao chúng ta không thấy? Vì chúng ta chẳng nhìn thấy được thứ gì cả do chỉ lặp lại những khuôn mẫu. Nói cách khác, nếu chúng ta là những sinh vật sống theo thói quen, phải thành thật về điều này thôi, thì chúng ta đang tiến đến một thế giới dễ dàng bị thao túng hơn. Tôi đảm bảo với bạn, những người đang thiết kế những thứ như chương tình máy tính, họ biết những điều này cả và họ đang lợi dụng chúng ta.
Giả quyết vấn đề toàn cầu bằng cách làm việc thường ngày
Đó là phần đáng sợ, giờ hãy quay lại với những điều thú vị. Giả sử những triết lý này đúng với mặt trái của tất cả mọi thứ tôi vừa đề cập. Nói cách khác, nếu chúng ta là những sinh vật sống thói quen thì may mắn thay, chúng ta cũng có thể phá vỡ tất cả những điều này.
Nếu những thứ đáng sợ tôi vừa nêu ra là vấn đề, về mặt thực tế không thể phủ nhận chúng ta cũng có thể giải quyết chúng. Nó chỉ làm tăng tầm quan trọng của mọi thứ lên. Có nghĩa là nó không những quan trọng trong việc mỗi cá nhân hoàn thành nhiệm vụ phá vỡ những khuôn mẫu mà nó còn có thể giúp chúng ta trở thành những công dân toàn cầu có đạo đức.
Chúng ta phải bắt đầu từ những việc thường ngày, hỗ trợ các tổ chức giáo dục để họ cũng có thể làm những điều này và ngay cả khi tốt nghiệp ở tuổi 22, chúng ta vẫn phải tiếp tục công việc phá vỡ những khuôn mẫu trong suốt cuộc đời.
Tại sao ngày hôm nay chúng ta phải đối mặt với những vấn đề toàn cầu nguy hiểm? Nước Mỹ nói riêng đang có sự chênh lệch khủng khiếp giữa giàu và nghèo, khí hậu bị tàn phá khủng khiếp có thể thực sự hủy diệt phần lớn dân số các loài trên thế giới trong vòng một hoặc hai thế kỷ tiếp theo. Những điều này đã xảy ra như thế nào? Làm thế nào có thể giải quyết?
Hãy giải quyết nó bằng cách trở thành những con người có khả năng nhìn thấy những vấn đề và trở thành những người có thể bắt đầu làm việc và thử nghiệm cách kết nối với người khác, nỗ lực cùng nhau giải quyết những vấn đề này, xây dựng thế giới nơi chúng ta thực sự có thể kết nối với nhau. Nếu chúng ta không hành động, những vấn đề này sẽ trầm trọng lên.
Chúng ta có thể trở thành những công dân toàn cầu có thể kết nối với nhau và giải quyết được vấn đề. Tôi nhắc lại, chúng ta có thể tạo ra thế giới nơi mọi người có thể thực sự kết nối với nhau và phát triển theo bất kỳ cách nào.
Vậy bạn nên làm gì? Hãy bắt đầu với những thứ phổ biến thường ngày. Những khuôn mẫu bắt đầu theo những cách phổ biến khi chúng ta tương tác với những người xung quanh, những điều dường như rất trần tục làm hàng ngày. Bạn bắt đầu rèn luyện bản thân để thấy những thói quen và bạn sẽ nhìn ra chúng ngay lập tức. Bạn bắt đầu rèn luyện để thoát ra khỏi những thói quen, thay đổi cách tương tác với những người xung quanh.
Thậm chí bạn có thể cảm thấy mình như một người khác trong vòng vài tuần, đó cũng là lúc bạn sẽ thực sự bắt đầu trở thành một người khác. Bạn cố gắng kết nối với những người khác, dù có lẽ là lần đầu tiên bạn làm vậy.
Lần đầu tiên bạn có cảm nhận về người khác. Sau đó bạn cứ tiếp tục làm vậy. Thoát khỏi những thứ tưởng chừng như phổ biến, trần tục đó, bạn làm những công việc ở cấp độ cao hơn, thấy những vấn đề lớn hơn, thấy cách kết nối với mọi người và cách tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn.
Chúng ta đang thảo luận về những giải pháp nhưng tôi nghĩ tiền đặt cược đang cao hơn rất rất nhiều so với trước đây. Nếu chúng ta không làm như vậy, cuộc sống trên hành tinh này có khả năng biến mất sau hai thế kỷ nữa.
Một điều chắc chắn là tốt nếu bạn bắt đầu thay đổi những phản ứng, tự rèn luyện mình, trong vòng vài tuần, những thứ trước đây bạn thấy dường như không thể vượt qua, đột nhiên trở thành những vấn đề không chỉ bạn có thể vượt qua, mà bạn còn có thể giải quyết được vì bạn đã biết nhìn ra và giải quyết chúng.
Đây là những thứ tôi nghĩ đạo đức nên bao gồm. Đạo đức bao gồm việc nhìn được thế giới xung quanh bạn, kết nối với những người xung quanh bạn, tương tác với những thứ xung quanh bạn, xây dựng thế giới chúng ta có thể kết nối và tphát triển.
Tôi xin kết thúc bài nói chuyện của mình bằng lời cảm ơn to lớn đến Đại học Fulbright. Trong nhiều năm làm việc với các tổ chức giáo dục đại học, chưa bao giờ tôi thấy một tổ chức nào cam kết thực hiện những công việc tuyệt vời như Fulbright đang làm.
Tôi từng đề cập đến nghi thức đảo vai trước đó. Ở Đại học Fulbright Việt Nam có năm học đồng kiến tạo, cho phép sinh viên đồng kiến tạo chương trình giảng dạy. Những sinh viên làm việc với giảng viên để cùng nhau xây dựng chương trình học, làm việc cùng nhau để suy nghĩ về cách tạo ra một lớp học, làm việc cùng nhau để thực sự phát triển hoàn chỉnh một trường đại học.
Nói cách khác, sinh viên cũng là giáo viên mà giáo viên cũng là sinh viên. Đây là một ví dụ hoàn hảo của việc thực hiện nghi thức, buộc chúng ta suy nghĩ lại về thế giới xung quanh mình. Tôi nghĩ đây là một tầm nhìn phi thường. Chúng ta đang ở đây trong không gian của Fulbright, nơi đang sống theo những mục tiêu này hơn bất kỳ tổ chức giáo dục nào khác mà tôi từng biết.
Xem video bài thuyết trình (Tiếng Anh) của Giáo sư Michael Puett tại Đại học Fulbright Việt Nam:
