Bằng những cảm nhận, ứng tác và thể nghiệm thơ Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh mang hơi thở đương đại, các sinh viên Fulbright đã đưa những công chúng yêu thơ lên một chuyến tàu đặc biệt: chuyến tàu thi ca kết nối những tâm hồn đồng điệu xuyên thế hệ. Các khán giả ở TP.Hồ Chí Minh đã có trọn vẹn hai tiếng chìm đắm trong không gian “Se Sẽ Chứ” tại Fulbright, nơi họ được lắng lòng sau những bộn bề công việc, để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của tiếng Việt qua những áng thơ trong sáng, bình dị, ngõ hầu tìm kiếm một sự đối thoại cùng thấu cảm với hai người thơ Mây Trắng.
Được khởi xướng vào năm 2019 bởi đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, dự án “Se sẽ chứ” là chuỗi sự kiện được tổ chức vào tháng 4 hàng năm nhằm lan toả tinh thần thơ và di sản văn chương của Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh, hai trong số những tác giả có ảnh hưởng nhất trên thi đàn Việt Nam hiện đại. Năm nay, lần đầu tiên bản quyền tổ chức chương trình được trao cho các điểm thơ độc lập trên khắp cả nước.
Tại Đại học Fulbright Việt Nam, “Se sẽ chứ” được dàn dựng, tổ chức và biểu diễn bởi chính những sinh viên mới học xong năm nhất. Chương trình được lồng ghép trong khuôn khổ Việt Nam học và chuỗi sự kiện “Việt Nam – Một hành trình và những câu chuyện kể” tại Fulbright, nơi sinh viên được học về những di sản văn hoá, nghệ thuật thông qua trải nghiệm thực tế, và hơn thế, trở thành những đồng tác giả, tham gia tái tạo và lan toả những giá trị tinh thần đẹp đẽ thông qua lăng kính của tuổi trẻ.
Sáng tạo độc đáo trên nền chất liệu thơ kinh điển
Khi biết tin “Se sẽ chứ” 2021 mở đơn đăng ký đồng tổ chức cho các điểm thơ độc lập, nhóm sinh viên Đại học Fulbright Việt Nam đã chủ động liên hệ với đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp và lên kế hoạch thực hiện chương trình. Chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn – chưa đầy 20 ngày, các khâu chuẩn bị đã được gấp rút hoàn thành để chương trình kịp diễn ra vào đúng 17-4, sinh nhật của cố thi sĩ tài hoa Lưu Quang Vũ. Cũng chính nhờ sự gấp gáp ấy mà những tiết mục được lựa chọn trình diễn trong đêm thơ-nhạc có một “lực nén” mạnh mẽ để kết tinh và bùng nổ trên sân khấu.
Bằng khả năng cảm thụ và cá tính sáng tạo riêng, sinh viên đã thổi một luồng gió mới vào những thi phẩm vốn đã rất quen thuộc với công chúng. Trên nền nhạc ứng tác của Trần Thảo Nguyên và tiếng hát của Đặng Anh Kiệt – hai sinh viên năm nhất tại Fulbright, tác phẩm “Nếu ngày mai em không làm thơ nữa” cất lên đầy cảm xúc. Giọng hát nội lực, lối hát mang âm hưởng dân gian mê hoặc được đẩy đến cao trào là những nốt ngân cao vút làm khán phòng như lặng đi để đắm chìm trong những rung cảm của nữ tác giả.
Có lẽ, những hình thức chuyển thể thơ – truyện hay thơ – điện ảnh… không còn quá xa lạ với người yêu thơ. Nhưng lần đầu tiên ở Fulbright, bài thơ “Khúc hát” được biến hóa, thổi hồn qua nghệ thuật múa đương đại. Những điệu múa chất chứa cảm xúc và bùng nổ trong những đoạn cao trào trên nền nhạc trầm buồn và tiếng thơ cất lên da diết trở thành một điểm nhấn đáng nhớ của Se Sẽ Chứ Fulbright.
Từng tham dự “Se Sẽ Chứ” tại các điểm thơ trên khắp ba miền, nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên đặc biệt ấn tượng với tình cảm mà sinh viên Fulbright dành cho di sản nghệ thuật Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh. “Se Sẽ Chứ tại Fulbright là chương trình duy nhất do sinh viên chủ động tổ chức với những sáng tạo độc đáo, đặc biệt là khi sinh viên khu vực miền Nam vốn ít khi được tiếp xúc với thơ Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh. Bằng những hình thức thể hiện mới lạ, các bạn mang đến một cách cảm nhận mới về thơ Lưu Quang Vũ, tạo được sự xúc động cho người xem. Đặc biệt, cách thể hiện này giúp đưa thơ gần gũi và thích hợp hơn với tuổi trẻ học đường, ” ông nhận xét.
« Em đến đây và đã thực sự cảm nhận được những di sản tinh thần đẹp đẽ được giữ lại và truyền tải một cách rất mới mẻ, phù hợp với thời đại chứ không hề xưa cũ, lạc lõng », một khán giả, đang là học sinh lớp 11, chia sẻ với khán phòng.
Đây cũng chính là động lực lớn lao để sinh viên Fulbright thực hiện “Se Sẽ Chứ” dù các deadline cuối kì đang cận kề. Quách Minh Phát, một trong những sinh viên tham gia tổ chức chương trình chia sẻ: “Dẫu rằng trước đây đã may mắn có dịp được tiếp cận và ‘phải lòng’ những bài thơ chứa chan tình cảm của đôi vợ chồng Vũ – Quỳnh, những tác phẩm mà em đọc chỉ là số ít trong kho sáng tác phong phú của họ. Quá trình xây dựng chương trình lần này đòi hỏi Ban Tổ chức phải dành thời gian ngồi lại, đọc các sáng tác thơ của hai người, dành thời gian để tự cảm nhận và sau đó mới có thể phát triển nội dung dựa trên các sáng tác ấy.
“Với tính chất ngẫu hứng, ứng tác của các tiết mục, ngay cả Ban Tổ chức chúng em cũng phải xuýt xoa, trầm trồ với khả năng của các nghệ sĩ. Họ thật sự là những người sáng tạo nghệ thuật, đang ấp ủ và truyền tải các giá trị của thơ Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh. Chính họ là những người sẽ truyền sức sống cho các tác phẩm, giúp cho bản thân văn bản tồn tại trong đời sống tinh thần công chúng,” Minh Phát bày tỏ.
Sự đồng cảm xuyên thế hệ
Trong số những khách mời của Se sẽ chứ 2021 tại Fulbright, có những người đã trưởng thành cùng thế hệ Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh, và có những người chỉ biết đến hai thi sĩ qua những vần thơ còn để lại. Khi tiếng thơ cất lên, mỗi thế hệ lại có những kỷ niệm, cảm xúc riêng.
Với bà Đàm Bích Thủy, Chủ tịch Đại học Fulbright Việt Nam, những câu thơ của Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh vẫn còn in đậm trong trí nhớ như hồi ức về một thời tuổi trẻ sôi nổi. Bồi hồi nhớ lại những tháng ngày xưa cũ, khi giấy trắng để chép thơ còn là một điều xa xỉ và thơ ca là món quà mà người ta trân quý dành tặng nhau, bà đọc thuộc lòng bài thơ “Hoa cúc” của Xuân Quỳnh, với những vần thơ bình dị như chính cái tên tác phẩm. Còn với nghệ sĩ Hồng Ánh, tác phẩm “Nhân danh công lý” của Lưu Quang Vũ gợi nhớ về những bước chân đầu tiên của cô trên con đường nghệ thuật, khi nữ diễn viên điện ảnh đầy triển vọng lần đầu ghi dấu ấn trên sân khấu kịch.
Hơn ba mươi năm sau ngày mất của Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh, tác phẩm của họ vẫn được yêu mến, đón nhận bởi độc giả thuộc mọi lứa tuổi.
Theo sinh viên Minh Tiến, thành viên Ban Tổ chức chương trình, thơ Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh được coi là “tiếng nói của thời đại“ với sức sống vượt thời gian bởi khi đọc thơ, độc giả dù ở bất kỳ thế hệ nào cũng có những cách diễn giải riêng, những sự đồng cảm cùng tác giả.
Hàm chứa trong thơ Lưu Quang Vũ, những giá trị về nhân sinh – cuộc sống không đơn giản là giá trị của riêng Việt Nam, mà có thể dễ dàng trở thành giá trị toàn cầu. Đó là sự can đảm dấn thân, tinh thần đấu tranh quyết liệt phơi bày tiêu cực và hướng đến những điều tốt đẹp, tình yêu quê hương, đất nước và hơn cả là niềm lạc quan, vui sống vượt lên mọi đổ vỡ. Thế nhưng, công chúng dường như ít khi thấy những tác phẩm thơ của ông được dịch sang tiếng nước ngoài bởi có lẽ, truyền tải trọn vẹn những giá trị ấy đòi hỏi một quá trình dài và nhiều công sức.
Đạo diễn, Diễn viên Hồng Ánh đọc thư của Xuân Quỳnh gửi Lưu Quang Vũ
Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên mang lại nhiều cảm xúc cho khán giả với sự thấu cảm thơ của Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh
Đến với Se sẽ chứ, ba tác phẩm: “Không”, “Mặt trời trong nước lạnh”, và “Bầy ong trong đêm sâu” được sinh viên Fulbright chuyển ngữ sang tiếng Anh. Là những bài thơ trĩu nặng tâm sự của tác giả, việc chuyển ngữ không chỉ yêu cầu khả năng ngôn ngữ lưu loát, mà còn đòi hỏi sự chín chắn cả về nhận thức và cảm xúc của người dịch.
“Em chọn ‘Không’ và ‘Mặt trời trong nước lạnh’ vì sự kết nối giữa tâm hồn tác giả và nỗi buồn, qua đó ta có thể thấy được thế giới quan của Lưu Quang Vũ và cảm nhận được sự chao đảo, tổn thương của con người trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động lúc bấy giờ,” Đặng Anh Kiệt chia sẻ. “Trong quá trình chuyển ngữ, thật sự không có cách nào để thể hiện trọn vẹn giọng nói của nhà thơ. Chính vì vậy, em đã không nhất thiết gọi những gì mình viết là ‘bản dịch’, em đã viết lại bài thơ dưới một phiên bản khác, một ngôn ngữ khác, vẫn giữ được ý nguyện của tác phẩm, nhưng thay đổi về mặt hình thức để khiến cho tiếng nói nghệ thuật càng đa dạng hơn.”
Trong thời lượng ngắn ngủi, Se sẽ chứ 2021 tại Fulbright chỉ có thể chạm đến một phần rất nhỏ trong di sản tinh thần của hai người thơ Mây Trắng. Trước khi chia tay, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đọc vang bài thơ “Nói với mình và các bạn” của Lưu Quang Vũ như một lời nhắn nhủ cho những bạn sinh viên, những người trẻ đang ở những năm tháng bản lề quan trọng nhất của cuộc đời về ý thức công dân, về sứ mệnh của những người trẻ trước những vấn đề của xã hội, của đất nước.
“Nước lũ qua sẽ còn lại phù sa
Những tình yêu những ước vọng thiết tha
Dẫu bay đi không một lời đáp lại
Dẫu trơ trọi trong lạnh lùng bóng tối
Dẫu đường dài xa ngái
Đừng phút nào mệt mỏi, thơ ta ơi.”
” ‘Nịnh đời dễ, chửi đời cũng dễ. Chỉ dựng xây đời là khó khăn thôi.’ Những tinh thần ấy rất cần truyền đạt cho lớp trẻ. Thái độ quyết liệt, dứt khoát của Lưu Quang Vũ đối với những người bạn bè lười biếng hành động, lười biếng suy nghĩ là thái độ rất cần với tuổi trẻ. Đặc biệt với tuổi trẻ ở một môi trường như Đại học Fulbright Việt Nam, một môi trường với tinh thần khai phóng, những bài thơ ấy càng cần thiết và sẽ là hành trang tinh thần của các bạn, định hình cách tư duy cả trong công việc và trong cuộc sống,” nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên chia sẻ.
Anh Thư
