Liệu chúng ta có tiếp tục học tập và giảng dạy như trước đây trong thời đại AI?
AI tạo sinh (Generative AI) với các Mô hình Ngôn ngữ Lớn (LLMs), đặc biệt là ChatGPT 3.5 và 4.0, đã dần khẳng định vai trò là trợ lý học tập và làm việc cho nhiều người. Nghiên cứu chỉ ra rằng số lượng người dùng ChatGPT đã tăng trưởng đáng kể từ khi ra mắt. Vào tháng 1 năm 2023, ChatGPT đạt 100 triệu người dùng hoạt động hàng tháng, trở thành ứng dụng phát triển nhanh nhất trong lịch sử cho đến thời điểm đó. Đến tháng 8 năm 2023, số người dùng ChatGPT đã tăng lên 180,5 triệu, với 100 triệu người hoạt động hàng tuần. Như vậy, ứng dụng này đã tăng 80,5% trong vòng tám tháng từ tháng 1 đến tháng 8 năm 2023. Phần lớn người dùng ChatGPT là giới trẻ từ 18 đến 34 tuổi.
Số lượng người dùng ChatGPT tăng từ tháng 1 đến tháng 8 năm 2023
Sự phổ biến nhanh chóng của ChatGPT trên toàn cầu đã tạo nên nhiều tranh luận trong cộng đồng giáo dục về ý nghĩa của việc học và giáo dục. Nhiều người ủng hộ sự phát triển của khả năng tự học trong thời đại AI, trong khi một số khác lo ngại rằng AI có thể làm học sinh giảm động lực chinh phục thử thách trong quá trình tiếp thu kiến thức mới. Nếu AI giờ đây có thể làm bài tập của học sinh và soạn giáo án của giảng viên, liệu chúng ta có cần học và dạy như trước đây?
Những lợi thế và thách thức đến từ sử dụng AI
Số lượng người dùng tăng vọt trong thời gian ngắn sau khi ra mắt đã chứng minh những lợi ích không thể phủ nhận của AI. Với các tính năng phân tích và tạo văn bản, hình ảnh, AI tăng cường hiệu suất và năng suất thông qua tự động hóa công việc, cho phép con người tập trung vào công việc phức tạp và sáng tạo hơn. Với khả năng xử lý và phân tích nhanh chóng lượng lớn dữ liệu, AI hỗ trợ người dùng ra quyết định tốt hơn. Hơn nữa, AI thúc đẩy đổi mới trong nhiều lĩnh vực, từ chẩn đoán và điều trị y tế đến kỹ sư prompt, tạo ra cơ hội kinh doanh và việc làm mới cho các thế hệ sau. Trong giáo dục và nghiên cứu, AI có thể thu hẹp khoảng cách về khả năng tiếp cận kiến thức và thúc đẩy cơ hội giáo dục cho nhiều học sinh, sinh viên, giáo viên và nhà nghiên cứu ở các quốc gia và tầng lớp xã hội khác nhau thông qua học tập chủ động và tự cải thiện.
Bên cạnh những ưu điểm của AI, nhiều thách thức đáng kể đang được đặt ra trong thị trường lao động, cũng như các ngành an toàn dữ liệu, giáo dục và nghiên cứu, và phát triển chính sách. Trong khi AI tạo ra công việc mới, nó cũng có thể thay thế công nhân, đặc biệt là trong các ngành phụ thuộc nhiều vào các công việc mang tính chất lặp đi lặp lại. Hơn nữa, AI có khả năng bị sử dụng để xâm phạm quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân của mọi người, bao gồm việc tạo ra các cuộc tấn công lừa đảo tinh vi hoặc “deepfake” cho mục đích gian lận hoặc ác ý. Hệ thống AI có thể duy trì hoặc thậm chí gia tăng các thiên kiến xã hội trong bộ dữ liệu chúng được đào tạo, dẫn đến việc đưa ra các câu trả lời không công bằng hoặc phân biệt đối xử. Khi con người có thể trở nên quá phụ thuộc vào các hệ thống tự động, sự lệ thuộc quá mức vào AI dần làm người dùng mất kỹ năng và tư duy phê phán. Chính vì vậy, trách nhiệm quản trị và quản lý việc sử dụng hình thức công nghệ mới này ngày càng gia tăng nhằm giải quyết các vấn đề mới và các vấn đề xã hội mà AI đặt ra.
Vai trò chuyển đổi của người dạy và người học
Khi AI không còn là một khái niệm xa lạ với mọi ngành nghề, việc tìm ra cách tiếp cận cân bằng để tận dụng lợi ích của AI và giảm thiểu bất lợi tiềm ẩn càng trở nên thiết yếu. Điều này bao gồm việc đảm bảo sử dụng AI văn minh, chính sách minh bạch và bao trùm, cũng như nuôi dưỡng văn hóa học tập suốt đời để thích nghi với bối cảnh công nghệ đang liên tục thay đổi.
Trong một cuộc trò chuyện gần đây trên Báo Thanh Niên, GS. Trương Nguyễn Thành, trước đây công tác tại Đại học Utah, Hoa Kỳ, và GS. Scott Fritzen, Chủ tịch Đại học Fulbright Việt Nam, cũng đã thảo luận về vai trò mới của sinh viên với tư cách là người học, và các trường đại học, với tư cách là nhà giáo dục, trong bối cảnh công nghệ hiện đại.
GS Trương Nguyễn Thành: “Sinh viên mới vào trường đại học nên nhận thức và nghĩ như thế nào về tương lai của mình và học gì, học thế nào?”
GS Scott Fritzen: “Tôi nghĩ rằng chưa ai có câu trả lời chính xác cho câu hỏi này, tôi cũng vậy. AI đang phát triển một cách toàn diện và sẽ có những sự thay đổi tác động lên thị trường lao động. Sinh viên đang chuẩn bị vào đại học nên suy nghĩ liệu ngành mình học sẽ có khả năng thay đổi như thế nào trong tương lai. Bên cạnh đó, sinh viên và phụ huynh nên chuẩn bị cho mình một tư duy phản biện, học cách chủ động nâng cấp khả năng của mình. Bởi lẽ không ai có thể hình dung được ngành nghề nào sẽ biến mất trong 7 năm tới, vì vậy, việc phát triển khả năng thích nghi nhanh chóng để sẵn sàng cho những sự thay đổi là một kĩ năng quan trọng.”
GS Trương Nguyện Thành (trái) và GS Scott Fritzen (phải) chia sẻ về vai trò chuyển đổi của học sinh và nhà giáo dục trong thời đại AI
Do đó, việc liên tục cập nhật kiến thức và phương pháp giảng dạy đóng vai trò tất yếu trong thời đại luôn biến động. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), tốc độ cải cách giáo dục trong lịch sử vẫn còn chậm, thường tụt hậu so với những thay đổi trong xã hội. Mặc dù có những giai đoạn mở rộng và cấu trúc lại giáo dục xảy ra bất chợt trong thế kỷ XIX và XX, các khoảng thời gian giữa các giai đoạn này vẫn còn chậm thay đổi, tuyến tính và cứng nhắc trong việc phát triển chương trình giáo dục và phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, việc tích hợp AI vào giáo dục có thể mở ra một kỷ nguyên mới của xu hướng học tập theo nhu cầu cá nhân. Điều này tạo nên một khái niệm mới được gọi là “stackable credentials”, tức học tập nhiều tín chỉ để vun đắp kiến thức qua thời gian, và phát triển con đường học tập liên tục tùy theo nhu cầu của thị trường lao động. Xu hướng mới này đòi hỏi một nền tảng tư duy phản biện và cách tiếp cận giáo dục dựa trên giá trị, từ đó thúc đẩy phương pháp giáo dục mới nhằm nuôi dưỡng những cá nhân toàn diện.
Các trường đại học cũng đang trải qua vai trò biến đổi khi chúng ta cân nhắc đâu mới là giá trị con người trong thời kỳ AI. Môi trường học thuật sẽ dần trở thành không gian nuôi dưỡng kỹ năng kết nối con người, như làm việc nhóm và thảo luận. Trong khi đó, sinh viên sẽ tiếp thu các kỹ năng có thể kiểm tra được qua các nền tảng học tập do AI hỗ trợ. Sự chuyển đổi này nhấn mạnh vai trò đặc biệt quan trọng của tương tác giữa người với người, cũng như sự phát triển của các năng lực xã hội trong giáo dục. Nói cách khác, thời đại AI thúc đẩy vai trò cốt yếu của giáo dục tập lấy con người làm trọng tâm.
Thích ứng với giáo dục trong tương lai AI
Trước sự phát triển không ngừng của ngành giáo dục, học sinh – sinh viên và giáo viên sẽ cần phát triển song hành cùng công nghệ AI trong thời đại mới. Cần lưu ý rằng giá trị thực chất của việc sử dụng AI không chỉ nằm ở việc khai thác khả năng sáng tạo và hiệu quả của công nghệ này mà còn ở cách chúng ta điều chỉnh triết lý và thực hành giáo dục của mình để đáp ứng các thách thức và cơ hội mà AI mang lại. Trong quá trình thích nghi này, cần bàn tới vai trò của giáo dục khai phóng trong việc giúp học sinh và giáo viên vượt ra ngoài ranh giới học tập truyền thống trong lớp học để áp dụng tư duy linh hoạt trong giải quyết vấn đề thực tiễn.
Về bản chất, thời đại AI là cú huých giúp chúng ta hình dung lại giáo dục như một quá trình năng động và thích ứng—một quá trình thúc đẩy các cá nhân phát triển mạnh mẽ trong một thế giới luôn vận động. Khi chúng ta tiến bước trên hành trình nhiều biến đổi này, hãy kiên định với cam kết nuôi dưỡng sự sáng tạo, khả năng thích ứng, và trên hết, là tinh thần nhân văn trong mỗi chúng ta.
Thuỳ Vân
Tài liệu tham khảo:
- Vox. (2024). AI có thể làm bài tập về nhà của bạn. Giờ sao? [Tệp video]. Trích từ https://www.youtube.com/watch?v=bEJ0_TVXh-I
- OECD. (2019). Ghi chú khái niệm Tương lai Giáo dục và Kỹ năng 2030 của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế. Trích từ https://bit.ly/42HrkrX
- UNESCO. (2023). Hướng dẫn về AI tạo sinh trong giáo dục và nghiên cứu. Trích từ https://bit.ly/49GPlle
- Exploding Topics. (2024). Số lượng người dùng ChatGPT (Tháng 2/2024). Trích từ https://explodingtopics.com/blog/chatgpt-users
- Nerdynav. (2024). 107 số liệu thống kê và số lượng người dùng ChatGPT cập nhật [Jan 2024]. Trích từ https://nerdynav.com/chatgpt-statistics/
