Boston, Hoa Kỳ. Ngày 24.6.2005 là ngày Chủ tịch Đại học Harvard, Giáo sư Lawrence H. Summers đón tiếp một vị khách đặc biệt: Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phan Văn Khải. Chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ lần đầu tiên của một nhà lãnh đạo cấp cao Việt Nam kể từ khi hai nước kết thúc chiến tranh và bình thường hoá quan hệ đã thu hút sự chú ý của dư luận quốc tế.
Đại học Harvard là điểm đến quan trọng trong lịch trình của Thủ tướng Phan Văn Khải bởi đây là một gạch nối trong hợp tác giáo dục giữa hai nước.
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright (FETP), một chương trình hợp tác giữa Trường Quản lý Nhà nước Kennedy thuộc Đại học Harvard và Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh được thành lập từ trước khi hai nước bình thường hoá quan hệ.
Khởi nguồn với mục tiêu dạy những kiến thức cập nhật nhất về kinh tế thị trường và quản lý cho các cán bộ nhà nước trong bối cảnh đất nước bắt đầu mở cửa, cho đến khi đó, FETP đã giúp đào tạo hàng trăm cán bộ quản lý cho các cơ quan chính phủ và địa phương ở Việt Nam.
Câu chuyện của Thủ tướng Phan Văn Khải với Chủ tịch Harvard Lawrence H. Summers không dừng ở việc hợp tác đào tạo những học viên Việt Nam theo chương trình trên.
Ông chủ động đề cập một tầm nhìn rộng lớn hơn, đó là đặt vấn đề nhờ Harvard, với kinh nghiệm và uy tín của một trường đại học số một thế giới, sẽ giúp Việt Nam xây dựng một trường đại học đẳng cấp quốc tế ở Việt Nam. Cho người Việt Nam.
Giáo sư Thomas Vallely, Giám đốc Chương trình Việt Nam tại Đại học Harvard, người sáng lập Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright, khi đó không thể ngờ rằng cuộc gặp này chính là khởi đầu cho hành trình xây dựng trường đại học đẳng cấp quốc tế cho Việt Nam mà ông cùng các cộng sự miệt mài theo đuổi suốt hơn một thập niên.
Sau chuyến thăm, một nhóm nghiên cứu đặc trách do ông dẫn đầu đã thực hiện các nghiên cứu, phân tích quan trọng về cách thức làm thế nào để Việt Nam có thể xây dựng được trường đại học đẳng cấp quốc tế.
“Từ vài văn bản đề xuất đó, lãnh đạo Đảng và Nhà nước Việt Nam đặt vấn đề với chúng tôi: Tại sao các ông không thử làm đi? Chúng tôi đã bắt đầu ý tưởng xây trường đại học đẳng cấp quốc tế theo cách như vậy”, ông Thomas Vallely nhớ lại.
Vào thời điểm mà rất nhiều thứ khác ở Việt Nam đang được nhìn nhận, đánh giá lại, bản đề xuất đó đã đem đến “cả sự hào hứng lẫn e ngại” khi được đặt trên bàn của các nhà lãnh đạo Việt Nam, ông Nguyễn Xuân Thành, Giám đốc Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright, một thành viên nòng cốt trong nhóm sáng lập Đại học Fulbright kể lại. Giống như Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright trước đó, Đại học Fulbright Việt Nam khi ấy có thể xem như một thách thức mới với một hệ thống chủ yếu được xây dựng trên nền tảng những trường đại học công lập hiện có và những cơ sở tư thục vì lợi nhuận, tập trung vào đào tạo ngoại ngữ và kinh doanh.
Suốt nhiều năm sau đó, bằng các mối quan hệ thân thiết với chính giới ngoại giao hai nước, đặc biệt cùng các bạn bè của ông là Thượng nghị sĩ John Kerry-sau đó là Ngoại trưởng Hoa Kỳ, Thượng nghị sĩ John McCain cùng nhiều cựu binh Mỹ, Thomas Vallely đã nỗ lực vận động để ý tưởng xây dựng một đại học kiểu Mỹ ở Việt Nam chính thức hiện diện trên bàn nghị sự trao đổi giữa hai nước.
Quan hệ hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và Hoa Kỳ phát triển nhanh chóng. Sự gia tăng tin cậy chính trị được xem là nền tảng quan trọng bậc nhất giúp cho ý tưởng hợp tác giáo dục trên có cơ hội thành hiện thực.
Tháng 7 năm 2013 đánh dấu một bước ngoặt trong hành trình theo đuổi giấc mơ xây trường đại học đẳng cấp quốc tế của những người bạn Mỹ – Việt. Trong Tuyên bố chung về Quan hệ Đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Barack Obama lần đầu tiên đề cập đến sáng kiến này. Dòng chữ trong Tuyên bố chung ghi rõ: “Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Obama ghi nhận thành công của Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright và Chủ tịch nước Trương Tấn Sang hoan nghênh sáng kiến thành lập trường Đại học Fulbright ở Việt Nam”.
***
Hà Nội, Việt Nam. Một ngày năm 2007 tại Hà Nội, bà Đàm Bích Thủy – Tổng giám đốc Điều hành Ngân hàng ANZ ngồi trong căn phòng ở trụ sở phố Lê Thái Tổ, nhìn trực diện Hồ Hoàn Kiếm – một không gian xanh mướt mắt của trung tâm thủ đô.
Bà đang chờ hai người khách đặc biệt của mình là Giáo sư Thomas Vallely và Ben Wilkinson – Đại diện Chương trình Việt Nam của Đại học Harvard tại dự án Chương trình giảng dạy Kinh tế Fulbright ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Hai người bạn quen của bà ghé qua in nhờ một số tài liệu và trò chuyện thân tình. Khi đó, Giáo sư Thomas Vallely bỗng hỏi bà về ý tưởng lập ra một đại học kiểu Mỹ ở Việt Nam. Bà Thủy tỏ ra hào hứng về chủ đề giáo dục bởi lúc đó đang tìm hiểu các mô hình giáo dục của Mỹ chuẩn bị cho con gái du học.
Họ chia sẻ sôi nổi những suy nghĩ chung về một ý tưởng giáo dục táo bạo nhưng không một ai nghĩ ý tưởng này có thể đi xa hơn trong thời điểm đó.
Các cuộc gặp của bà Thủy với những người bạn Mỹ sau đó luôn xoay quanh ý tưởng dự án này. Câu chuyện dần trở nên nghiêm túc khi ý tưởng được gieo hạt bằng những hành động của nhóm Giáo sư ở Harvard.
Năm 2009 là thời điểm nhóm đặc trách do Thomas Vallely dẫn dắt cho ra mắt một nghiên cứu chi tiết cho việc xây dựng một đại học đẳng cấp quốc tế ở Việt Nam. Họ đã chia sẻ nghiên cứu này với bà Đàm Bích Thủy. Ông Thomas Vallely có lời mời bà Thủy tham gia chính thức nếu dự án có cơ hội trở thành hiện thực.
Sau chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, ông Thomas Vallely sáng lập Qũy Tín thác Sáng kiến Đại học Việt Nam (TUIV), một tổ chức phi lợi nhuận đặt trụ sở ở Boston với sứ mệnh xây dựng dự án đại học quốc tế ở Việt Nam, đại học mang tên Thượng nghị sĩ J.William Fulbright.
“Thời điểm tôi bắt đầu dấn thân thực sự vào dự án đó là lúc nhóm sáng lập đại học chuẩn bị trình ý tưởng này cho lãnh đạo cấp cao Việt Nam. Năm 2015, nhân chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, nhóm sáng lập đại học đã chính thức đề xuất thực hiện dự án”, bà Đàm Bích Thủy nhấn mạnh thời điểm có ý nghĩa quyết định.
Tại thành phố New York, dưới sự chứng kiến của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, ông Lê Thanh Hải, Bí thư Thành uỷ Thành phố Hồ Chí Minh đã trao giấy chứng nhận đầu tư dự án Đại học Fulbright của Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh cho Chủ tịch Quỹ Sáng kiến Đại học Việt Nam (TUIV) Thomas Vallely.
Theo giấy chứng nhận đầu tư, trường Đại học Fulbright Việt Nam sẽ xây dựng trụ sở chính tại Khu Công nghệ cao Thành phố Hồ Chí Minh trên khu đất có diện tích 15 héc-ta. Fulbright sẽ là trường đại học độc lập, hoạt động không vì lợi nhuận đầu tiên của Việt Nam.
Tuyên bố về Tầm nhìn chung của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Barack Obama nhấn mạnh: “Việt Nam và Hoa Kỳ mong muốn thúc đẩy hợp tác giáo dục, bao gồm hợp tác thông qua những tổ chức như Trường Đại học Fulbright Việt Nam”.
***
Tháng 5 năm 2016, Tổng thống Barack Obama có chuyến thăm chính thức Việt Nam đánh dấu hai thập niên bình thường hóa quan hệ song phương. Tại Hà Nội, ông đã tuyên bố việc thành lập Đại học Fulbright với nguồn tài trợ ban đầu từ Chính phủ Hoa Kỳ.
Bà Đàm Bích Thủy chia tay ngành tài chính đã theo đuổi hàng thập kỷ khi đang ở đỉnh cao sự nghiệp để đảm nhận vai trò Chủ tịch sáng lập Đại học Fulbright Việt Nam. Bước ra khỏi thế giới hào nhoáng của tập đoàn đa quốc gia, sự thoải mái, tiền bạc để dấn thân vào việc xây dựng một trường đại học từ ban đầu đối với bà là một lựa chọn phù hợp với những giá trị và niềm tin cá nhân.
“Mối quan tâm với dự án Đại học Fulbright xuất phát từ sự hào hứng trước một ý tưởng giáo dục đầy táo bạo, sau đó tôi quyết định dấn thân để thỏa mãn đam mê theo đuổi một công việc ý nghĩa, phụng sự cho xã hội đó là chuẩn bị tương lai cho những người trẻ tuổi Việt Nam, một thế hệ mới nhiều năng lượng, tri thức và khát khao đóng góp cho sự phát triển thịnh vượng của Việt Nam trong thế kỷ 21”, bà chia sẻ.
Hành trình tìm ý tưởng sáng tạo đại học
Sau khi có giấy phép đầu tư, bên cạnh quá trình chuẩn bị bộ máy, cơ cấu tổ chức, giấy phép hoạt động, một nhóm sáng lập nòng cốt gồm ông Thomas Vallely, Ben Wilkinson, bà Đàm Bích Thủy và Tiến sĩ Đinh Vũ Trang Ngân – cựu giảng viên của Chương trình giảng dạy Kinh tế Fulbright (FETP) lúc đó đang chuẩn bị hoàn thành Tiến sĩ tại Đại học Cambridge (Anh)- đã theo đuổi một hành trình miệt mài tìm kiếm ý tưởng cụ thể xây dựng chương trình đại học của Fulbright.
Bà Đàm Bích Thủy không nhớ được nhóm sáng lập nòng cốt đã có bao nhiêu chuyến đi tham quan học hỏi, tìm hiểu các mô hình, các trường đại học khắp nước Mỹ. Họ dùng tất cả các kênh quan hệ do bạn bè giới thiệu, kết nối các tổ chức giáo dục đại học của Mỹ để tìm hiểu các chương trình đào tạo. Mỗi một chuyến đi dần chắt lọc, định hình những giá trị giáo dục cốt lõi mà Fulbright theo đuổi.
“Một chuyến đi rất đáng nhớ của chúng tôi đó là từ Boston đến New Hamsphire. Chặng đường vô cùng xa mà những con đường ngập chìm trong tuyết dày. Ben cầm lái cả chặng đường dài, chở tôi và Ngân trên chiếc xe ô tô gia đình.
Kỷ niệm đáng nhớ nhất đó là chúng tôi đã làm việc trên xe trong chặng đường đi và thảo được những điểm cơ bản trong sứ mệnh giáo dục của Đại học Fulbright. Sứ mệnh đó chúng tôi đặt treo trong văn phòng đầu tiên của Đại học. Cho đến khi Fulbright có cơ sở đào tạo đầu tiên, những điểm trong sứ mệnh giáo dục đó vẫn ở lại, không thay đổi”- Bà Thủy kể lại.
Một thách thức mang tính quyết định đối với những thành viên sáng lập đại học Fulbright khi đó là lựa chọn mô hình giáo dục nào? Nhóm đã từng có những thảo luận nghiêm túc về việc Fulbright nhập khẩu chương trình của một đại học hàng đầu của Mỹ.
“Giống như việc một đại học nước ngoài vào đây mở cơ sở đào tạo, chuẩn bị sẵn mọi nguồn lực học thuật và Fulbright chỉ việc tham gia cùng. Như vậy sẽ tiện lợi cho chúng tôi nhưng sẽ có những ràng buộc, cam kết theo mục tiêu của những chương trình nhập khẩu mà Fulbright phải đáp ứng.
Nhưng chúng tôi nhận thấy phải có một điều gì đó xứng đáng để dấn thân và đóng góp cho giáo dục đại học ở Việt Nam hơn là chỉ dừng ở việc nhập khẩu 100% chương trình đào tạo của nước ngoài”, bà Đàm Bích Thuỷ chia sẻ.
Bước ngoặt quyết định đối với nhóm sáng lập đại học đó là cuộc gặp gỡ Chủ tịch đại học kỹ thuật Olin, Giáo sư Richard Miller ở Massachusetts thông qua giới thiệu của một thành viên trong Hội đồng Tín thác Đại học Fulbright.
“Chúng tôi thực sự bị cuốn hút và được truyền cảm hứng bởi ý tưởng giáo dục đại học cực kỳ thú vị của Olin. Họ tham vọng thay đổi cách giảng dạy về khoa học kỹ thuật. Đó thực sự là ý tưởng đầy thách thức bởi cách dạy khoa học kỹ thuật của MIT hay của Đại học Harvard, Standford hoặc các trường đại học kỹ thuật khác của Mỹ đã thống trị từ lâu và có nền tảng cực kỳ bền vững. Chúng tôi bị hấp dẫn về cách thức họ thực hiện sáng tạo giáo dục đại học và vươn lên trở thành một trong những trường đào tạo về kỹ thuật xuất sắc của Mỹ chỉ trong một thập kỷ”, Chủ tịch Đại học Fulbright nhớ lại.
Thông qua Giáo sư Richard Miller, nhóm đã có cuộc gặp với Giáo sư, Tiến sĩ Mark Somerville, người được coi là kiến trúc sư của những đổi mới, sáng tạo ở Olin. Những tư vấn, trao đổi về học thuật với Tiến sĩ Mark Somerville trong một thời gian dài đã giúp những thành viên sáng lập đại học Fulbright định hình được ý tưởng thiết kế đại học của mình.
Nhóm cũng nhận thấy rằng Fulbright cần đáp ứng cơn khát nguồn nhân lực có kỹ năng tư duy đa chiều ở Việt Nam. Sau một thời gian dài đắm chìm trong hệ thống giáo dục nặng về học thuộc lòng, sinh viên khi ra trường “không có chính kiến trong bất kì việc gì. Họ có bảng điểm tốt nhưng họ khó thích ứng được với những yêu cầu thực tế của công việc”, bà Thuỷ cho biết.
Bởi vậy, nhóm sáng lập Fulbright cuối cùng đã đi đến quyết định kiến tạo một mô hình giáo dục đại học dựa trên nền tảng truyền thống giáo dục khai phóng của Hoa Kỳ, vốn đã chứng minh được khả năng đào tạo ra những người có khả năng tư duy bao quát và thích ứng được với những thay đổi.
“Tôi luôn tin giáo dục khai phóng sẽ là một mô hình phù hợp cho những ý tưởng đổi mới của xã hội Việt Nam trong những thập kỷ tới”, Chủ tịch sáng lập Đại học Fulbright cho hay. Bà kể đã từng mang một môn học (Nghệ thuật biện luận) do các sinh viên Năm học Đồng kiến tạo xây dựng cùng các giảng viên quốc tế ngay tại đại học Fulbright giới thiệu với các đồng nghiệp tại Mỹ. Họ đã ngạc nhiên thích thú trước năng lực sáng tạo của những sinh viên Việt Nam.
Xuân Linh – Việt Lâm
