Thời gian gần đây, giảng dạy trực tuyến và đặc biệt là giảng dạy với mạng xã hội là một trong những đề tài được các giáo viên cả nước vô cùng quan tâm. Trên những diễn đàn giáo dục, có vô số những cuộc thảo luận về ưu nhược điểm của việc giảng dạy trực tuyến, hay làm thế nào để những tổ chức những lớp học online hiệu quả. Xoay quanh chủ đề này, Tiến sĩ Ian Kalman, Giảng viên Đại học Fulbright Việt Nam đã mang đến Hội thảo Đào tạo Thực hành PEN2020 bài thuyết trình về những cơ sở lý luận đằng sau phương pháp giảng dạy với mạng xã hội, cũng như một số gợi ý về giảng dạy với công nghệ đơn giản mà hữu dụng.
Thu hẹp khoảng cách giữa thầy và trò
Kể từ khi đại dịch COVID bùng phát, tình trạng phong tỏa và giãn cách xã hội xảy ra ở khắp nơi trên thế giới đang ngày càng cho thấy tầm quan trọng và thiết yếu của việc giảng dạy trực tuyến. Ở Việt Nam, ngoại trừ những thành phố lớn như Hà Nội hay TPHCM, giảng dạy trực tuyến vẫn còn khá mới mẻ và dường như chỉ được lựa chọn như một phương án “bất đắc dĩ” khi nhà trường phải đóng cửa để đối phó với dịch bệnh.
Theo Tiến sĩ Ian Kalman, những trang mạng xã hội nếu được sử dụng một cách hợp lý hoàn toàn có thể trở thành công cụ giảng dạy vô cùng tiện lợi và hữu ích. Mặc dù Facebook hay Twitter không được thiết kế dành riêng cho mục đích giáo dục, việc mang lớp học lên những không gian này không chỉ khiến bài giảng trở nên gần gũi với học sinh, mà còn khuyến khích các em tham gia vào bài một cách chủ động, tích cực hơn. Nhà nghiên cứu người Canada Marshall McLuhan cho rằng công nghệ không chỉ đơn thuần là công cụ truyền tải thông tin, việc lựa chọn phương tiện truyền thông cũng là một phần của thông điệp được truyền tải. Như vậy, việc giáo viên lựa chọn mạng xã hội cho thấy họ sẵn sàng cởi mở lắng nghe học sinh, giúp thu hẹp khoảng cách giữa thầy – trò và khuyến khích các em trình bày suy nghĩ một cách tự do, chân thật. Có những học sinh bình thường rất rụt rè trên lớp, nhưng khi học trên mạng xã hội lại trở nên hoạt ngôn, năng nổ.
Ở lứa tuổi học sinh – sinh viên, mạng xã hội thường là nơi để giải trí và thể hiện bản thân hàng ngày. Khi phải làm quen với những khái niệm hay định nghĩa khó, việc sử dụng mạng xã hội sẽ giúp các bạn dễ hình dung và liên tưởng hơn. Ví dụ như khi học về những triết gia lớn, bằng cách đặt những câu hỏi như “Nếu Khổng Tử dùng Twitter, ông ta sẽ nói gì?”, giáo viên có thể mang những khái niệm, tư tưởng cổ điển này vào không gian đương đại và tạo điều kiện để học sinh tiếp thu những kiến thức vốn trừu tượng hay xa lạ. Bản thân các thầy cô cũng có nhiều cơ hội để sáng tạo với bài giảng, tích hợp những công cụ đa phương tiện như âm nhạc, video hay tranh ảnh để khiến bài học thêm phần sinh động và cuốn hút. Những mạng xã hội như YouTube cho phép các thầy cô đăng tải video bài giảng của mình để học sinh có thể xem lại nhiều lần, qua đó hiểu bài kỹ và sâu hơn.
Tiến sĩ Ian Kalman trình bày tại PEN2020
Kiến tạo một lớp học bùng nổ
Có lẽ, một trong những niềm vui lớn nhất của người làm nghề giáo chính là được chứng kiến học sinh của mình tham gia vào bài giảng một cách tích cực và hăng say. Trái với nhận định phổ biến rằng học online thường thiếu đi sự gắn kết và tương tác trong lớp, mạng xã hội có thể là một chất xúc tác tuyệt vời cho những cuộc thảo luận sôi nổi.
Nếu như trong một lớp học truyền thống, học sinh phải phát biểu lần lượt và giữ trật tự để đảm bảo môi trường sư phạm thì trên Facebook, các bạn có thể cùng lúc nêu ra quan điểm và phản hồi hay đóng góp ý kiến cho nhau. Tại PEN2020, Tiến sĩ Ian Kalman đã cùng các thầy cô tham gia một bài tập thực hành nhỏ, trong đó một câu hỏi được nêu ra trên nhóm Facebook của lớp và chỉ trong vòng 20 phút, đã có hơn 180 bình luận (comment) trả lời với nhiều ý kiến đa chiều, phong phú.
Chỉ trong vòng 20 phút, đã có hơn hơn 180 bình luận trả lời câu hỏi mà Tiến sĩ Ian đưa ra.
Bên cạnh đó, thay vì bị giới hạn trong tiết học 45 phút, đồng nghĩa với thời lượng dành cho trao đổi bị hạn chế thì ở trên mạng xã hội, học sinh có thể bổ sung hay phát triển thêm ý kiến của mình bất cứ lúc nào, nêu lên mỗi khi có một ý tưởng mới. Giáo viên có thể quan sát được mức độ tham gia của từng học sinh trong lớp, nhận xét riêng cho từng bạn hay đặt thêm những câu hỏi gợi mở để các bạn đào sâu suy nghĩ. Việc trả lời câu hỏi trên nền tảng trực tuyến cũng cho phép học sinh có nhiều thời gian để nghiền ngẫm đề bài mà giáo viên đưa ra, sắp xếp ý tứ và trình bày một cách mạch lạc hơn so với trả lời miệng trên lớp. Và quan trọng hơn cả, các bạn có thể dễ dàng xem lại câu trả lời của mình cũng như của các bạn cùng lớp để có thể rút kinh nghiệm cho bản thân.
“Ứng dụng mạng xã hội vào dạy học đang trở thành xu hướng của giáo dục hiện đại khi mà gần như 100% người học đều sử dụng mạng xã hội. Cách tiếp cận của thầy Kalman rất gần gũi mà có tính hiệu quả lâu dài cho những dự án dạy học sau này của giáo viên,” cô Võ Tuyết Thành, THPT Phan Chu Trinh, Tỉnh Đắk Nông chia sẻ. Cô Nguyễn Thị Hạnh, THPT Chu Văn An, Hà Nội thì nhận xét: “Facebook không phải là một công cụ mới, nhưng những cách vận dụng mà thầy đưa ra phù hợp và hiệu quả, tinh tế trong quá trình dạy học.”
Xu hướng tất yếu của giáo dục
Một hạn chế của việc sử dụng công nghệ là phương pháp này đòi hỏi học liệu và cơ sở vật chất đặc thù. Giảng dạy với công nghệ có thể giảm bớt, nhưng cũng có thể làm gia tăng sự bất bình đẳng giữa các thành viên trong lớp hay giữa các vùng miền. Mặt khác, không ít giáo viên chưa sẵn sàng áp dụng công nghệ bởi quan niệm cho rằng giảng dạy sẽ tốn kém hơn và đòi hỏi nhiều kỹ năng mới.
“Đôi khi, các thầy cô đi dự những hội thảo đào tạo khác sẽ thấy giảng viên ăn vận bóng bẩy và trình chiếu những bài thuyết trình vô cùng công phu mà họ đã làm hàng trăm lần rồi. Tài liệu in ra dành cho học viên cũng được thiết kế vô cùng chỉn chu và chuyên nghiệp. Kết thúc buổi hội thảo, các thầy cô có lẽ sẽ tự nhủ rằng ‘bài giảng ấy thật tuyệt vời, đó là xu hướng giáo dục của tương lai, nhưng mình thì sẽ chẳng bao giờ làm được như thế’,” Tiến sĩ Ian Kalman bày tỏ.
Video mẫu mà Tiến sĩ Ian Kalman chia sẻ tại PEN2020
“Video mà tôi vừa chia sẻ, tôi đã thực hiện chỉ trong vòng 15 phút, ngay tại phòng ngủ của mình vào một ngày Chủ nhật. Những phần mềm mà tôi sử dụng đều là phần mềm miễn phí, và thậm chí chiếc camera tôi dùng để quay bài giảng cũng là loại rẻ tiền mà thôi. Điều đó cho thấy chúng ta hoàn toàn có thể thực hiện những bài giảng bổ ích và thú vị mà không cần đến những trang thiết bị cao cấp và ai cũng có thể thực hiện được.”
Theo KPMG, học tập với công nghệ số là thị trường phát triển nhanh nhất trong ngành giáo dục toàn cầu, với mức tăng trưởng phi mã 900% kể từ năm 2000 đến nay. Chỉ trong vòng năm năm tới, thị trường học tập trực tuyến được Forbes ước tính sẽ đạt 325 tỷ USD, tương đương 7,5 nghìn tỷ VND. Giảng dạy với công nghệ không còn là câu chuyện của tương lai, mà đã trở thành xu thế chi phối cộng đồng giáo dục thế giới.
Kết thúc PEN2020, thầy Nguyễn Anh Khoa, Trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, Tỉnh Khánh Hòa cho biết: “Dù đã áp dụng phương pháp dạy học online một thời gian, từ đầu mùa dịch COVID-19, bài giảng của thầy Ian vẫn mang nhiều ý nghĩa khi giúp tôi làm rõ những cơ sở lí luận đằng sau những phương pháp đó, cùng một số công cụ hữu ích mà tôi tin, trong tình hình biến động như hiện nay, ít nhiều sẽ có thể áp dụng hiệu quả.”
Anh Thư
