Đại dịch hay không, tâm huyết với nghề giáo bằng tinh thần đổi mới và đam mê sáng tạo vì học trò là con đường mà mỗi người thầy, người cô luôn theo đuổi. Tâm thái ấy được phản ánh rõ nét tại Hội thảo PEN 2021-2022 do Đại học Fulbright Việt Nam phối hợp tổ chức cùng Quỹ phát triển Giáo dục IEG. Diễn ra trực tuyến trong hai đợt 19-20/03 và 02-03/04, hội thảo đã quy tụ sự tham gia của hơn 300 giáo viên giảng dạy đến từ hơn 40 tỉnh, thành trên cả nước.
Với triết lý nền tảng là giáo dục khai phóng vốn bắt rễ sâu sắc trong mọi hoạt động nghiên cứu và giảng dạy hướng đến sứ mệnh phụng sự cộng đồng, Đại học Fulbright tin rằng tư duy khai phóng không chỉ được tìm thấy ở mỗi bậc giáo dục sau phổ thông, mà nên là giá trị được ươm dưỡng và lan tỏa đến thế hệ trẻ thuộc mọi lứa tuổi. Vai trò của người làm nghề giáo – những người thực hiện sứ mệnh trồng người cao cả – chính vì vậy, lại càng cốt lõi: chỉ khi các nhà làm giáo dục thấm nhuần trong mình tinh thần khai phóng và trở thành tấm gương soi chiếu tích cực, thì cảm hứng ấy mới được khơi nguồn và thành hình sắc nét trong mỗi học sinh, sinh viên trên mọi miền đất nước.
Đó là lý do mà Hội thảo giáo dục PEN ra đời. Là một phần trong nỗ lực khởi xướng Mạng lưới các nhà giáo dục tiên phong (Pioneering Educators Networks – viết tắt là PEN) của Quỹ phát triển Giáo dục IEG Foundation và Đại học Fulbright Việt Nam, hội thảo mang sứ mệnh cập nhật những nghiên cứu và xu thế giáo dục tiên tiến, thúc đẩy các phương pháp thực hành sư phạm hiện đại và sáng tạo đến các giáo viên đang công tác và giảng dạy tại các trường phổ thông, đại học, các tổ chức giáo dục và trung tâm đào tạo trên cả nước.
“Hội thảo PEN là minh chứng cho việc người giảng dạy cũng là những người học tập suốt đời, luôn sẵn sàng đón nhận những ý tưởng và mô hình mới. Đó là phương thức chúng tôi đào tạo những nhà lãnh đạo và nhà sáng tạo của tương lai nhằm kiến tạo ra những thay đổi bền vững.” – Tiến sĩ Nora Taylor, Hiệu trưởng lâm thời Đại học Fulbright Việt Nam chia sẻ trong bài phát biểu khai mạc Hội thảo PEN 2021-2022.
Sau thành công của PEN 2019 và PEN 2020 với sự tham gia của hơn 400 nhà giáo dục cùng các chuyên gia quốc tế và trong nước, hội thảo PEN mùa 2021-2022 đã chính thức trở lại trong hai đợt 19-20/03 và 02-03/04 dưới hình thức trực tuyến. Hội thảo tập trung khai thác và đào tạo thực hành 3 chuyên đề đột phá về các phương pháp dạy học khai phóng tư duy: (1) Đặt câu hỏi để học sâu; (2) Phương pháp học chủ động bằng thực hành định hướng; (3) Học online và học linh hoạt/Kỹ năng giảng dạy trong các buổi học trực tuyến kết hợp trực tiếp.
Học tập và giảng dạy trực tuyến: Khi thách thức là cơ hội
Hai năm qua, “học trực tuyến” đã trở thành một trong những “từ khóa” tiêu biểu đại diện cho những đảo lộn cuộc sống do tác động của đại dịch. Nhắc đến “học trực tuyến” là nhắc đến bao trăn trở, lo âu luôn đeo đuổi tâm trí thầy và trò, phụ huynh và gia đình. Tại Hội thảo PEN 2021-2022, Giáo sư Zhang JingJing, Giáo sư Công nghệ giáo dục tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh (BNU) (Trung Quốc), đã chỉ ra một vài bất cập mà các giáo viên thường gặp phải khi giảng dạy trực tuyến: khả năng tập trung tiếp thu bài của các em trong giờ học, kỹ năng quản trị lớp học với số lượng học sinh đông của giáo viên, kinh nghiệm sử dụng thành thạo các phần mềm và ứng dụng bổ trợ.
Trong bài thuyết trình và lớp học chuyên đề “Học online và học linh hoạt – Thiết kế hoạt động tương tác trong việc học online”, Giáo sư Zhang JingJing cũng đã chia sẻ đến các giáo viên tham gia hội thảo những bài học đúc kết từ quá trình nghiên cứu thói quen và hành vi học trực tuyến của học sinh, sinh viên Trung Quốc. “Trước đây, ta thường nghĩ giảng dạy trực tuyến sẽ không khác giảng dạy trực tiếp là bao, rằng công việc của giáo viên vẫn là truyền đạt kiến thức, còn nhiệm vụ của học sinh là ghi nhớ và làm bài tập,” cô phân tích. “Nhưng nay, chúng tôi nhận ra sự khác biệt hoàn toàn giữa hai hình thức giảng dạy này.”
Các nghiên cứu của Giáo sư Zhang JingJing đã chỉ ra rằng: để học sinh hào hứng hơn trong giờ học, để các em xử lý thông tin và tiếp thu kiến thức tốt hơn, giáo viên cần sự điều chỉnh linh hoạt và sáng tạo khi thiết kế bài giảng. Không đơn thuần là “thầy giảng – trò nghe”, lớp học trực tuyến đòi hỏi sự tương tác linh động giữa thầy và trò, giữa trò và trò thông qua các bài tập thảo luận và thực hành nhóm, trình chiếu phim/video, hình ảnh minh họa phong phú, v.v. cùng với đó là việc vận dụng hiệu quả các tính năng trao đổi và tương tác sống động trên phần mềm học tập.
“Không ít giáo viên từng nghĩ: có trong tay chiếc máy tính sẽ giải quyết mọi vấn đề,” Giáo sư Zhang JingJing cho hay. “Nhưng trên thực tế, bạn đang không tương tác với máy tính, mà bạn vẫn đang tương tác với học sinh. Nghiên cứu cũng cho thấy: khối lượng thông tin ngày càng nhiều trên mạng cũng sẽ khiến học sinh thiếu động lực tập trung. Vì vậy, với mỗi tiết học và tùy theo từng chủ đề, bạn cần xác định đâu là thời lượng phù hợp để truyền đạt kiến thức ‘chay’, và khi nào là lúc cần sự đan xen các hoạt động lý thú để học sinh không cảm thấy nhàm chán. Hay nói cách khác, để thiết kế nên một giáo án hay, giáo viên cần thay đổi nhận thức của chính mình về công nghệ.”
Việc học trực tuyến không chỉ là phương pháp thay thế tạm thời, mà còn mở ra cho giáo viên nhiều cơ hội để cải thiện và nâng cao chất lượng bài giảng. Với bài thuyết trình và lớp học chuyên đề “Kỹ năng giảng dạy trong các buổi học trực tuyến kết hợp trực tiếp (OMO)”, Giáo sư Jing Li, Khoa Giáo dục và Phát triển Con người Đại học Texas A&M (TAMU) (Mỹ), đã đề cao tầm quan trọng của việc thu thập và phân tích dữ liệu từ học sinh. Nếu như trong môi trường học truyền thống, giáo viên sẽ có thời gian trao đổi trực tiếp với các em nhằm tìm ra những mong muốn, kỳ vọng hay bất kỳ khó khăn nào mà học sinh gặp phải trên lớp. Thì nay, Giáo sư Jing Li đề xuất các giáo viên có thể thu lại video trong quá trình dạy trực tuyến, từ đó quan sát kỹ hơn đâu là lúc lớp học trở nên sôi nổi, khi nào học sinh cảm thấy phấn chấn trước bài giảng, và đâu là phương thức giảng dạy được giáo viên sử dụng trong những khoảnh khắc ấy.
“Kiến thức ngày nay không chỉ đóng khung trong nội dung sách giáo khoa,” Giáo sư Jing Li nhấn mạnh. “Phương pháp giáo dục hiện đại cần trang bị cho học sinh kỹ năng gắn kết và áp dụng kiến thức trực tiếp đến đời sống. Và để nâng cao trình độ nhận thức, kỹ năng phân tích và giải quyết vấn đề ở học sinh, giáo viên cần có phương pháp vận dụng hiệu quả nguồn lực và những ưu thế có được từ cả công nghệ lẫn lớp học trực tiếp.”
Giáo sư Jing Li đã giới thiệu đến các giáo viên tham gia Hội thảo Pen 2021-2022 một vài ví dụ sinh động từ Trung Quốc, như một trường tiểu học ở thành phố đã phối hợp với hai trường tiểu học vùng nông thôn để tổ chức lớp học trực tuyến giúp các em nhỏ thành thị tìm hiểu về các bài hát dân ca của bạn học miền quê. Hay như Bảo tàng Địa chất ở Vũ Hán đã kết nối với 49 lớp học ở Bắc Kinh nhằm giới thiệu đến các em những thông tin và bài học lý thú về chuyên ngành này; Bảo tàng Y học Cổ truyền ở Thượng Hải cũng tổ chức buổi học tương tự với 4 lớp học trong thành phố. Giáo sư Jing Li cho rằng: “Công nghệ chính là công cụ giúp chúng ta khai phóng những tiềm năng đột phá trong công tác dạy và học. Cơ hội sẽ luôn mở ra một khi giáo viên có ý tưởng, động lực và hoài bão.”
Bảo Quyên
Phần hai: Tinh thần kết nối và lan tỏa những giá trị tích cực từ nhà giáo
