Đại dịch hay không, tâm huyết với nghề giáo bằng tinh thần đổi mới và đam mê sáng tạo vì học trò là con đường mà mỗi người thầy, người cô luôn theo đuổi. Tâm thái ấy được phản ánh rõ nét tại Hội thảo PEN 2021-2022 do Đại học Fulbright Việt Nam phối hợp tổ chức cùng Quỹ phát triển Giáo dục IEG. Diễn ra trực tuyến trong hai đợt 19-20/03 và 02-03/04, hội thảo đã quy tụ sự tham gia của hơn 300 giáo viên giảng dạy đến từ hơn 40 tỉnh, thành trên cả nước.
(Phần 1: Thách thức và cơ hội của học trực tuyến)
Học sinh nên dành thời gian trên lớp để làm gì?
Dù đó là bài giảng trực tuyến hay trực tiếp, làm cách nào để lớp học trở nên sôi nổi và để lại ấn tượng sâu sắc hơn cũng chính là đề tài được Tiến sĩ Trần Vĩnh Linh, Giảng viên Đại học Fulbright Việt Nam, khai thác chuyên sâu trong bài thuyết trình và lớp học “Phương pháp học chủ động bằng thực hành định hướng (Process-oriented guided inquiry learning – viết tắt là POGIL). Là phương pháp thực hành sư phạm được ông áp dụng ngay tại các lớp học của mình ở Fulbright, POGIL giúp giáo viên định nghĩa lại câu hỏi: học sinh nên dành thời gian trên lớp để làm gì?
Nếu như phương pháp truyền thống buộc các em phải học thuộc lòng kiến thức trong sách, chờ đợi lời giải đáp từ thầy cô, hay lặp lại các bước theo hướng dẫn, thì POGIL hướng đến việc tạo cơ hội để học sinh tự mình vượt qua các “chướng ngại vật”: “POGIL đặt tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp, năng lực làm việc nhóm, quản lý thời gian, phân tích và xử lý thông tin, v.v. của học sinh ở vị trí trung tâm,” Tiến sĩ Trần Vĩnh Linh chia sẻ. “Chính vì vậy, vai trò của giáo viên không đơn thuần là giảng bài, mà còn là thiết kế và điều phối các hoạt động thảo luận và bài tập lý thú, giúp các em phát triển những kỹ năng cần thiết cho quá trình thu nạp, nhận thức và ứng dụng kiến thức. Hay nói cách khác, người thấy chính là ‘kiến trúc sư’ của bài giảng.”
Trong khi POGIL cần giáo viên gợi ý cho học sinh câu hỏi nhiều hơn là cung cấp câu trả lời, thì Tiến sĩ Nguyễn Chí Hiếu, CEO và Sáng lập IEG Foundation, đã đi sâu hơn vào một trong những phương thức thực hành thiết yếu, giúp giáo viên thiết kế bài giảng đáp ứng tiêu chí của phương pháp “học chủ động”. Đó là “Đặt câu hỏi để học sâu”.
Ở giai đoạn “bề nổi”, học sinh chỉ được học về khái niệm và ý nghĩa căn bản của vấn đề (tức một phương diện khái quát). Trong giai đoạn “hiểu sâu”, các em cần tư duy liên kết, phản biện và mở rộng ý tưởng (tức nhìn nhận vấn đề một cách đa chiều, hình thành quan điểm cá nhân). Và với giai đoạn “chuyển giao”, học sinh sẽ học cách áp dụng kiến thức, kỹ năng và tư duy sáng tạo nhằm giải quyết các tình huống và vấn đề thực tế trong đời sống. Giai đoạn “chuyển giao” cũng chính là lúc các em tích hợp nhiều mảng kiến thức, đề tài và trải nghiệm bản thân thành một thể thống nhất, mang tính trừu tượng cao. Hoặc như Tiến sĩ Trần Vĩnh Linh chia sẻ, đó là khi học sinh đã biến bài giảng trên lớp thành tri thức và nguồn lực của chính mình.
Theo lời Tiến sĩ Nguyễn Chí Hiếu, với học sinh thuộc mọi lứa tuổi và bậc học, giáo viên đều có thể linh động tùy chỉnh chuỗi câu hỏi và hoạt động thảo luận nhằm giúp các em không bị mắc kẹt trong giai đoạn “bề nổi”: “Chúng ta cần suy nghĩ về việc nên đặt câu hỏi thế nào để giúp học sinh ‘hiểu sâu’, và xa hơn nữa là thúc đẩy tư duy ở tầng học ‘chuyển giao’.”
Dựa trên gợi ý của Tiến sĩ Nguyễn Chí Hiếu về chuỗi giá trị câu hỏi định nghĩa – ý nghĩa – quan hệ – giá trị – giải pháp, các giáo viên tham gia Hội thảo PEN 2021-2022 đã cùng hội ý và thiết kế nên những giáo án phong phú về đề tài và sâu sắc hơn trong cách đặt câu hỏi đến học sinh. Ví như Bình Ngô Đại Cáo của Nguyễn Trãi không còn là bài giảng phân tích văn bản nghị luận, mà là cảm hứng để phản chiếu tư tưởng nhân nghĩa gắn với sự khẳng định chủ quyền và độc lập dân tộc thời nay trong đề bài: “Em có suy nghĩ ra sao về hiện tượng các bạn trẻ vì say mê thần tượng Trung Quốc mà chấp nhận ‘đường lưỡi bò’? Hãy tưởng tượng mình trong vai trò nhà báo để viết bài nghị luận phân tích và cảnh tỉnh giới trẻ.”
Một ví dụ khác đến từ các thầy cô dạy môn Sinh, khi họ đã biến tiết học về Diễn thế sinh thái ở khu đô thị Phú Mỹ Hưng (TP. HCM) thành tiền đề cho các câu hỏi: Sau khi tìm hiểu về diễn thế sinh thái của hệ thực vật tại vùng đất Phú Mỹ Hưng, theo em, việc xây dựng kinh tế vùng đất này thành khu đô thị như hiện nay có là quyết định đúng đắn không? Tại sao? Hãy đưa ra giải pháp cho các nhà đầu tư xây dựng khu đô thị để làm sao đảm bảo tính cân bằng sinh thái cho vùng đất này. Chính quyền và cư dân Phú Mỹ Hưng cần làm gì để bảo vệ môi trường sinh thái tại khu vực sinh sống của mình?
Tinh thần kết nối và lan tỏa những giá trị tích cực từ nhà giáo
Hội thảo PEN 2021-2022 cũng lần đầu tiên diễn ra chuyên đề PENex, nơi các học giả PEN Fellow chia sẻ kinh nghiệm đứng trên giảng đường khi áp dụng những kiến thức đúc kết được từ các hội thảo PEN trước. Đây cũng là không gian để các giáo viên tham dự hội thảo PEN năm nay nói lên suy nghĩ, trao đổi và bày tỏ sáng kiến mới nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và trau dồi chuyên môn.
Phong phú, đa dạng, tích cực và giàu cảm hứng – 12 câu chuyện được các thầy cô chia sẻ trong khuôn khổ PENex đều có “mẫu số chung” là nhiệt huyết và tinh thần không ngừng tìm tòi, sáng tạo của nhà giáo nhằm rút ngắn khoảng cách giữa thầy và trò, giữa kiến thức sách vở và thực tế cuộc sống, giữa bồi dưỡng trí tuệ đi đôi với trí thông minh cảm xúc và sức khỏe tinh thần của học sinh. Các thầy cô đã đem đến những ví dụ sinh động về hoạt động viết và biểu đạt tư duy trong dạy học, học sinh và hoạt động cộng đồng, khám phá bản thân qua nghệ thuật, ứng dụng mô hình dạy học 5E trong dạy khoa học tự nhiên, mô hình lớp học đảo ngược trong dạy và học Toán, v.v.
Trong phần chia sẻ “Tư duy lịch sử: Định hướng tương lai cho việc dạy quá khứ” của Tiến sĩ Ninh Thị Hạnh, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, “khán phòng trực tuyến” của PENex đều hào hứng trước những bài tập mới mẻ, giúp lịch sử không còn là môn học thuộc lòng sự kiện, số liệu, hay nhân vật quan trọng. Tiến sĩ Ninh Thị Hạnh tâm niệm đích đến của việc dạy và học lịch sử là giúp học sinh thấu hiểu cảm xúc con người trong quá khứ – rằng họ không chỉ là những cái tên nằm im lìm trên trang giấy khô khan. Giáo viên dạy sử nên tạo cơ hội để các em được “nhúng mình” vào thế giới xa xưa, vốn ẩn chứa nhiều bài học vẫn còn giá trị đến ngày nay mà học sinh có thể phân tích, nâng cao năng lực tư duy và phản biện, từ đó liên hệ bản thân nhằm áp dụng bài học trong cuộc sống hằng ngày.
Nếu như khảo sát ngắn của Tiến sĩ Nguyễn Chí Hiếu trước khóa học cho thấy, sau hai năm đại dịch, các thầy cô mang trong mình phần nào cảm giác lo lắng, hoang mang, căng thẳng hay mỏi mệt, thì sau Hội thảo PEN 2021-2022, cảm xúc đọng lại chính là hạnh phúc, hy vọng, lạc quan, “yêu nghề hơn”, và cùng với đó là năng lượng tích cực, động lực thay đổi, và quyết tâm bắt tay hành động.
“Tôi cực kỳ tâm đắc chia sẻ của các thầy cô tại Hội thảo PEN 2021-2022, rằng nếu thực sự muốn thay đổi, thì bạn sẽ tìm cách mọi cách để hiện thực hóa ý tưởng, còn nếu không muốn làm thì chúng ta sẽ viện ra cho mình mọi lý do.” Tiến sĩ Nguyễn Chí Hiếu cho hay. “Theo một khảo sát ở Mỹ năm 2014, học sinh nước này dành 50% thời gian ở trường để ‘chờ đợi một điều gì đó xảy ra’: chờ đợi giáo viên phát tài liệu, chờ đợi giáo viên cho mình đặt câu hỏi, chờ đợi chuông ăn trưa/ra về, và quan trọng hơn hết, chờ đợi thầy cô và hệ thống giáo dục bắt kịp thay đổi.”
“Chỉ khi những người thầy chịu thay đổi từ chính nơi họ đang đứng, đó mới thực sự là cách mạng giáo dục.” – Tiến sĩ Nguyễn Chí Hiếu kết lời.
Bảo Quyên
