Chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên mà giáo dục STEM (những bộ môn Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học), dữ liệu lớn và những thứ tương tự đang ngày càng được coi trọng, và chúng ta không thể phủ nhận tầm quan trọng của những bộ môn này đối với cuộc sống hàng ngày. Những kỹ năng mà giáo dục STEM trang bị cho người học như tính tò mò, tính sáng tạo, tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề và tinh thần tiên phong được cả thế giới đánh giá cao.
Tuy nhiên, thế giới của chúng ta đã tiến hóa từ vô số kiến thức của rất nhiều lĩnh vực để trở thành thế giới như ngày nay, và thế giới ấy vẫn đang không ngừng thay đổi. Chúng ta không biết kỷ nguyên này sẽ kéo dài bao lâu hoặc sẽ biến đổi như thế nào; vì rằng chỉ cách đây hai thập kỷ, một chủ đề như dữ liệu lớn còn chưa được biết đến, và những kỹ năng và phẩm chất nói trên đã từng là những kỹ năng và phẩm chất mà các triết gia thường sở hữu, mặc dù ở thời đại nào thì các kỹ năng này đều đáng trân trọng.
Sẽ thật là thiếu sót nếu như con người ưu tiên một lĩnh vực này hơn một lĩnh vực khác tại bất kỳ thời điểm nào trong hành trình phát triển của nhân loại. Ngày nay, chúng ta càng cần phải có một nền giáo dục mang tính liên ngành để giải quyết những thách thức lớn mà nhân loại đang phải đối mặt, bởi những vấn đề của chúng ta ngày càng liên quan mật thiết với nhau, và cuộc sống của chúng ta cũng ngày càng trở nên phụ thuộc lẫn nhau. Chỉ khi chúng ta đào sâu mọi ngóc ngách về con người – hiểu sâu những ngành nhân văn, thì chúng ta mới có thể thấu hiểu thế nào là thay đổi vì một tương lai tốt đẹp hơn.
Là một trường đại học của Việt Nam được truyền cảm hứng bởi mô hình giáo dục khai phóng và khoa học của Hoa Kỳ, Đại học Fulbright Việt Nam ý thức sâu sắc tầm quan trọng của giáo dục liên ngành. Trong hai năm đầu theo học chương trình cử nhân tại Fulbright, sinh viên sẽ được tiếp cận một nền tảng tri thức và kỹ năng đa dạng của thế giới mà chúng ta đang sống thông qua năm môn học căn bản của giáo dục khai phóng và khoa học. Môn học Lịch sử Triết học và Thay đổi Xã hội (Global Humanities and Social Change) là một trong năm môn học nền tảng này*.
Giới thiệu khái niệm về thay đổi xã hội
Môn học Lịch sử Triết học và Thay đổi Xã hội giới thiệu đến sinh viên những thời khắc mấu chốt trong tiến trình phát triển tư tưởng của nhân loại thông qua lăng kính phân tích văn bản. Môn học tìm hiểu các tác phẩm chính đến từ năm kho tàng tri thức quan trọng: Hy Lạp Cổ đại; Thời kỳ Trung cổ/Tiền Công giáo; thời kỳ Khai sáng và Cách mạng Khoa học; Kỷ nguyên Hiện đại; và (Hậu) Chế độ Thực dân.
Thông qua việc phân tích cặn kẽ các tác phẩm này, sinh viên không chỉ có thể nắm bắt được các luồng tư tưởng trong lịch sử nhân loại và cách mà những tư tưởng này tiếp tục ảnh hưởng tới các chính sách xã hội và định hình nhận thức trong thế giới đương đại, mà còn có thể hiểu được cách các tư tưởng hình thành và phát triển ở các thời đại và bối cảnh khác nhau như thế nào. “Mục tiêu của môn học là giới thiệu cho sinh viên những thay đổi lịch sử liên quan đến cách tiếp cận khác nhau của con người đối với giáo dục, chính trị, đạo đức và văn hóa, và xem xét những thay đổi lịch sử này đã định hình thế giới của chúng ta ngày nay như thế nào,” Tiến sĩ Kevin Hart, Giảng viên chính của môn học và là Giảng viên Văn học tại Fulbright cho hay.
Tiến sĩ Kevin Hart, Giảng viên chính của môn học Lịch sử Triết học và Thay đổi Xã hội
Điều khiến môn học trở nên thu hút là sinh viên không bị bó buộc vào những tác phẩm triết học như Cộng hòa của Plato hay Khế ước Xã hội của Rousseau mà còn có thể nhìn nhận, đánh giá lại những tác phẩm văn học nổi tiếng như Nghìn lẻ một đêm để thấy được sự tương đồng và sự khác biệt của tiến trình “thay đổi xã hội” qua các văn bản khác nhau, qua các thời kỳ và ở các không gian địa lý khác nhau.
Các giảng viên của bộ môn, với những cách tiếp cận khác nhau của các lĩnh vực khác nhau mà họ phụ trách, được linh hoạt thiết kế các tài liệu đọc phù hợp với chủ đề của từng buổi học. “Sự đa dạng của văn bản, có thể là lịch sử, văn học, nhân chủng học, v.v…, cho phép chúng tôi thỉnh thoảng bước ra khỏi vùng an toàn của chính mình để tiếp cận các chủ đề và văn bản mới. Đương nhiên, tôi có thể chỉ hướng đến việc cho sinh viên tiếp cận ở góc độ lịch sử, nhưng quả thực sẽ rất hứng thú khi được phân tích văn bản ở cả góc độ nhân học và văn học,” Tiến sĩ Andrew Bellisari, Giảng viên Lịch sử tại Fulbright và là một trong những giảng viên của môn học, chia sẻ.
Sau hết, bộ môn Lịch sử Triết học và Thay đổi Xã hội cung cấp cho sinh viên một nền tảng để phân tích tiến trình của sự thay đổi về mặt xã hội trong suốt chiều dài của lịch sử, tác động của chúng đến cuộc sống của chúng ta trong thời hiện đại và cách chúng ta nên chuẩn bị và đương đầu với “sự thay đổi” trong tương lai. Với nền tảng này, sinh viên sẽ được trang bị nhiều hơn để ứng phó với những thách thức lớn nhất của thời đại như sự phân biệt đối xử, bất bình đẳng, chủ nghĩa cấp tiến, v.v.
Làm giàu hiểu biết về thế giới
Là một tổ chức giáo dục mang tinh thần tiên phong, Fulbright mong muốn ươm dưỡng một thế hệ tương lai có năng lực kiến tạo thay đổi tích cực cho cộng đồng trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Trách nhiệm của Fulbright là xây dựng một trải nghiệm giáo dục có thể truyền tải những tác động tích cực để sinh viên có thể kiến tạo một thế giới tốt đẹp hơn trong tương lai. Để làm được điều này, trước tiên Fulbright phải giúp sinh viên hiểu được quá khứ của nhân loại và học hỏi từ tất cả những bài học của quá khứ.
“Một trong những mục tiêu của môn học Lịch sử Triết học và Nhân văn Toàn cầu là giúp sinh viên không bị đóng khung tư tưởng ở phạm vi cục bộ dân tộc, mà thấm thía sự tương đồng của những luồng tư tưởng khác nhau của con người từ các dân tộc khác nhau ở những thời đại khác nhau trong lịch sử. Từ đó, sinh viên sẽ hình thành sự thấu cảm với những nền văn hóa khác và nhìn nhận tiến trình của sự thay đổi về mặt xã hội của toàn nhân loại,” TS. Bellisari bổ sung.
Tiến sĩ Andrew Bellisari, một trong những giảng viên của môn học Lịch sử Triết học và Thay đổi Xã hội
Xuyên suốt khóa học kéo dài trong một học kì, sinh viên sẽ được đắm chìm trong kho tàng các tác phẩm triết học, văn học, khoa học và nghệ thuật từ những tác phẩm cổ xưa của Plato, những bài luận mang tính cách mạng của các nhà tư tưởng thời kì Khai sáng cho đến những tác phẩm điện ảnh quốc tế và tiểu thuyết hình ảnh đương đại của cộng đồng người Việt hải ngoại. Sinh viên được tiếp xúc với những cách tiếp cận khác nhau về suy nghĩ, phân tích và phản biện. Những trải nghiệm từ việc nghiền ngẫm các tác phẩm này có thể khác nhau về mặt chất lượng nhưng đều quan trọng cho quá trình “suy tư và tự soi chiếu”, điều sẽ giúp sinh viên Fulbright trở thành những công dân tích cực hơn của thế giới.
“Môn học giúp em trả lời những câu hỏi về việc tại sao xã hội/cộng đồng của mình lại cho rằng điều này là tốt, điều kia là xấu, và cũng giúp em đặt thêm những câu hỏi rằng liệu những điều đó có phải là chân lý hoàn toàn hay không. Nói ngắn gọn thì môn học giúp em có tư duy phản biện và suy nghĩ sâu sắc hơn về những vấn đề trong cuộc sống, về công bằng xã hội cũng như soi chiếu lại hệ giá trị của bản thân,” Hoàng Phượng Mai, sinh viên Khóa 2024, chia sẻ.
Bằng cách so sánh và đối chiếu các tác phẩm lịch sử và hiện đại, sinh viên có thể tìm ra câu trả lời cho những vấn đề cấp bách về mặt tri thức luận và luân lý cho hiện tại và tương lai: làm thế nào để hình thành lòng thấu cảm với những người sống ở những không gian địa lý khác mình, và làm thế nào để đương đầu với những quan điểm khác nhau về tri thức, tôn giáo, xã hội và văn hóa.
“Thông qua việc tiếp xúc với những câu chuyện từ những nền văn minh cách xa về địa lý và thời gian, em học cách mở mang tư duy và trở thành con người toàn vẹn hơn. Em sẽ không chỉ biết về cuộc sống của mình thôi mà sẽ tham gia vào những vấn đề nan giải của xã hội như phong trào nữ quyền, học thuyết về chủng tộc, sự chia rẽ Đông-Tây… Em trở nên trưởng thành hơn bao giờ hết,” sinh viên Khóa 2023 Quách Thị Xuân Trang cảm nhận về môn học.
Trang bị những kỹ năng để thành công
Không chỉ mang lại kiến thức, môn học còn giúp sinh viên phát triển những kỹ năng để trở thành những công dân có trách nhiệm của thế giới, những người biết cách nhìn nhận người khác, có lòng thấu cảm và tinh thần học tập suốt đời.
“Môn học này là một trong những môn nền tảng để phát triển các kỹ năng đọc, viết và tư duy phản biện mà sinh viên sẽ cần đến cho việc học hành trong trường và cho cuộc sống nghề nghiệp sau này,” Tiến sĩ Ian Kalman, giảng viên Khoa học xã hội tại Fulbright và là một trong những giảng viên thiết kế môn học, nhận định.
Tiến sĩ Ian Kalman đồng thiết kế môn học Lịch sử Triết học và Thay đổi Xã hội
Môn học đặt trọng tâm vào việc đọc, phân tích văn bản, viết bài lập luận và tư duy phản biện, từ đó phát triển những kỹ năng cần thiết để sinh viên có thể lĩnh hội một cách sâu sắc và tham gia tích cực vào trải nghiệm học tập trong suốt chương trình đào tạo nền tảng ở Fulbright. Khả năng xử lý thông tin và đối phó với các tình huống khó khăn như vậy rất quan trọng cho sinh viên cả trong cuộc sống và công việc.
Quan trọng hơn nữa, môn học giúp sinh viên đương đầu với các vấn đề toàn cầu đương đại ở cấp địa phương, quốc gia và quốc tế. Đó là lý do tại sao những bạn trẻ – những người kiến tạo thay đổi trong tương lai – phải tiếp tục trau dồi các kỹ năng “kết nối các ý tưởng, truy nguồn, xem xét và đánh giá thông tin để giải quyết các vấn đề phức tạp”, như lời Tiến sĩ Matthew McDonald, giảng viên Tâm lý học tại Fulbright và là một trong những giảng viên của môn học.
Đối với Vũ Hà Vy, sinh viên Khóa 2024, môn học Lịch sử Triết học và Nhân văn toàn cầu đã trang bị cho em tư duy phản biện và giúp em nhìn nhận thế giới xung quanh một cách đa chiều. Trong khi đó, bạn đồng môn của Vy là sinh viên Võ Linh Đan cho rằng các kỹ năng mà môn học mang lại không chỉ là kỹ năng hữu hình. “Môn học không hề dễ dàng, nhưng vô cùng bổ ích về mặt trí tuệ… Em rất thích cách mà môn học giúp em định hình lại tư duy của mình về xã hội và nhân văn. Những trải nghiệm mà môn học mang lại càng củng cố cho ý định theo đuổi các chuyên ngành Lịch sử và Xã hội học của em sau này,” Linh Đan chia sẻ.
Tiến sĩ Matthew McDonald đồng thiết kế môn học
Thúy Hằng
* Tiếp nối truyền thống đại học Hoa Kỳ, các sinh viên sẽ bắt đầu hành trình học tập của họ tại Fulbright bằng những nỗ lực xây dựng một nền tảng tri thức và kỹ năng rộng thông qua các môn học căn bản của giáo dục khai phóng và khoa học. Các môn học nền tảng kết hợp những kỹ năng quan trọng như tư duy phản biện, tư duy đổi mới, tư duy sáng tạo, kỹ năng giao tiếp hiệu quả, kỹ năng suy luận, gắn kết cộng đồng, kỹ năng làm việc nhóm, lý luận luân lý, và kỹ năng học tập suốt đời. Các khoá học này cũng là minh chứng cho tính hiệu quả của tư duy liên ngành trong việc giải quyết các vấn đề hiện đại.
Các môn học Nền tảng bao gồm: Lịch sử Triết học và Thay đổi Xã hội, Văn hoá và Xã hội Việt Nam hiện đại, Tư duy Định lượng cho Thời đại Số, Khám phá Khoa học, Tư duy Thiết kế và Hệ thống.
