Năm 1997, Bill Hiss cùng vợ đến Việt Nam để nhận con nuôi. Một cuộc gặp gỡ ngẫu nhiên trong thời gian ông ở Hà Nội đã làm thay đổi hoạch định cuộc đời của một nhóm học sinh THPT.
Giám đốc tuyển sinh của Đại học Bates (một trong những đại học Liberal Arts hàng đầu nước Mỹ) năm đó vẫn giữ tấm ảnh màu rửa tráng phim chụp buổi ông đến nói chuyện về giáo dục đại học Hoa Kỳ tại trường THPT chuyên Hà Nội Amsterdam.
Trong nhóm học sinh ngồi dưới nghe có Ngân (Đinh Vũ Trang Ngân). Cuộc gặp gỡ đã đưa Ngân đến Bates, trở thành sinh viên Việt Nam đầu tiên trong số hơn 30 học sinh Việt Nam ghi danh vào trường giáo dục khai phóng lâu đời của Mỹ.
“Khi còn là học sinh trung học tại Hà Nội, Ngân chưa bao giờ nghĩ đến việc đi học đại học bên ngoài Việt Nam. Mọi việc thay đổi khi Giáo sư từ Bates College ghé qua lớp học Anh văn của cô.
Mười hai tháng sau, Ngân thấy mình đang ở Lewiston, Maine, nơi người ta đội mũ bảo hiểm chơi bóng bầu dục, tôm hùm có càng và mùa đông đến sớm và ở lại rất lâu.
“Ông định nghĩa mối quan hệ với Việt Nam của mình là “lâu dài và sâu sắc”, không chỉ là cô con gái nuôi người Việt được ông đặt tên là Jessy”
Tại Bates, Ngân khám phá ra tình yêu với khoa học xã hội và giáo dục của mình” – Ngân đã ghi những dòng này trong Profile về công việc của mình với ký ức từ buổi gặp thầy Bill Hiss năm ấy.
Bill Hiss trở về Mỹ tiếp tục sự nghiệp giáo dục và luôn dành sự quan tâm cho những học sinh Việt Nam, thường nói chuyện với các Giám đốc tuyển sinh ở các trường cao đẳng và đại học về những sinh viên giỏi giang ở các trường trung học Việt Nam và khuyến khích tuyển sinh họ vào học tại các đại học của Mỹ.
Cùng với Ngân, hai sinh viên trong nhóm đầu tiên đến Bill luôn tự hào nhắc đến là Khoa Phạm và Trang Nguyễn.
Hai cựu sinh viên Việt Nam ở Bates đã nhận được sự hỗ trợ của Bates để thành lập VietAbroader. Đây là tổ chức giúp đỡ các sinh viên tìm kiếm cơ hội học tập trên khắp thế giới và hiện nay nó đang có 30.000 thành viên.
Sau khi nhận được học bổng nghiên cứu sinh Watson nhờ tốt nghiệp từ Bates, cùng với Ngô Thùy Ngọc Tú, cựu sinh viên Đại học Standford, Khoa đã sáng lập Yola để cung cấp dịch vụ tư vấn giáo dục cho sinh viên Việt Nam.
Còn Trang, sau khi tốt nghiệp Đại học Luật New York, cô hành nghề làm luật sư và cũng là giảng viên của Đại học New York. Cô có những trao đổi chuyên môn với các cộng sự là các luật sư tại Hà Nội với mong muốn thúc đẩy trao đổi về pháp lý hình sự và luật pháp vùng biển.
Nơi tất cả lại bắt đầu
21 năm kể từ ngày gặp gỡ đầu tiên, Tiến sĩ Đinh Vũ Trang Ngân gặp lại thầy Bill Hiss. Họ cùng nhau làm việc trong văn phòng của Đại học Fulbright Việt Nam (FUV) ở quận 1, thành phố Hồ Chí Minh.
Bill dành một tháng ở đây để giúp Ngân, nay là Giám đốc Chương trình Cử nhân của Đại học Fulbright – cùng với các nhân viên của Fulbright thiết kế bộ phận tuyển sinh và hỗ trợ tài chính cho đại học giáo dục khai phóng hoạt động không vì lợi nhuận đầu tiên tại Việt Nam.
Không chỉ là niềm cảm hứng nối tiếp về giáo dục cho học trò cũ, Bill chia sẻ với Ngân và các nhân viên Fulbright những kinh nghiệm trong suốt 35 năm làm việc tại Bates trong vai trò Giám đốc Tuyển sinh và Hỗ trợ Tài chính, Phó Chủ tịch Đại học phụ trách mảng quan hệ cựu sinh viên, các dịch vụ nghề nghiệp và truyền thông.
Ông cũng từng lãnh đạo gây quỹ (hỗ trợ tài chính cho sinh viên) và là giảng viên về nghiên cứu Châu Á của Bates trong nhiều năm.
Ông định nghĩa mối quan hệ với Việt Nam của mình là “lâu dài và sâu sắc”, không chỉ là cô con gái nuôi người Việt được ông đặt tên là Jessy, hiện đang là sinh viên ngành khoa học máy tính và vừa trải qua một học kỳ ở Việt Nam vào năm ngoái.
Đó là sự kỳ vọng và gieo mầm ở những người trẻ vẽ lên tương lai của chính mình một cách độc lập, như cô học trò Ngân cách đây 21 năm, với khởi sự từ định hướng quan trọng về giáo dục.
***
Bill Hiss lấy bằng cử nhân về tiếng Anh tại Đại học Bates, theo học Thạc sỹ nghiên cứu Thần học về đạo đức học và lịch sử nhà thờ Mỹ tại Trường Thần học Harvard, lấy bằng Thạc sỹ và Tiến sĩ tại Đại học Tufts về chuyên ngành văn học, tôn giáo và lịch sử tư tưởng Mỹ.
Sau khi tốt nghiệp, ông giảng dạy ở trường trung học cơ sở công lập ở thành phố New York, tại Đại học Tufts, và tại Học viện Hebron, cũng như tại Đại học Bates. Ông làm việc trong Ủy ban Cố vấn Liên bang về Hỗ trợ Tài chính cho Sinh viên, tư vấn cho Quốc hội và Bộ trưởng Giáo dục về chính sách hỗ trợ tài chính quốc gia.
Ông đã thành lập và lãnh đạo ban cố vấn của các Giám đốc tại USNews, để giúp ấn bản sách hướng dẫn về đại học.
Năm 1984, các giảng viên ở Đại học Bates đã tạo ra các bài kiểm tra tiêu chuẩn như SAT và ACTs phục vụ cho tuyển sinh. Trong hơn 35 năm, Bill đã nghiên cứu và soạn các bài kiểm tra tiêu chuẩn, bao gồm nghiên cứu 25 năm nhìn lại về chính sách thử nghiệm của Bates và hai nghiên cứu mang tầm quốc gia.
Những nghiên cứu này đã tìm ra sự khác biệt rất nhỏ về GPA và tỉ lệ tốt nghiệp của những người làm bài kiểm tra và những người không làm và chúng đã nhận được sự chú ý rộng rãi của báo chí và truyền thông.
Khi về hưu, Bill nuôi ong, làm trọng tài bóng đá, thủy thủ và làm mục sư trong nhà thờ của ông.
Trong sự nghiệp, ông có công trình nghiên cứu liên quan Việt Nam đó là “Văn học qua biến động lớn”, nghiên cứu về tiểu thuyết và phim hiện đại của những xã hội ở các quốc gia chịu biến động lớn của thế kỷ 20 gồm: Nga, Nhật Bản, Việt Nam, Ấn Độ/ Pakistan/Bangladesh và Somalia.
