Hội thảo quốc tế “Đông Kinh Nghĩa Thục và Mô hình Giáo dục Khai phóng Việt Nam” do Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam, Đại học Fulbright Việt Nam tổ chức đã diễn ra trong hai ngày 19 và 20 tháng 11, 2022 với 5 phiên tham luận được dẫn dắt và trình bày bởi 21 học giả Việt Nam và thế giới. Hội thảo đã mang đến những phát hiện mới mẻ, góp phần phục hiện phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục bằng những nghiên cứu có chiều sâu lịch sử – văn hóa và rút kết được những bài học ứng dụng giá trị cho giáo dục Việt Nam đương đại.
Góp mặt tại Hội thảo với vai trò là khách mời danh dự, Giáo sư Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học, Lịch sử Việt Nam khẳng định vị thế quan trọng của Đông Kinh Nghĩa Thục trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục: “Đông Kinh Nghĩa Thục đã để lại một mô hình giáo dục khai phóng ở Việt Nam giúp cho chúng ta ngày nay tham khảo và từ đó rút ra những bài học cho mình, để xây dựng một nền giáo dục vừa hiện đại, khai phóng trong việc học hỏi kinh nghiệm của các nước trên thế giới mà vẫn đảm bảo tính dân tộc, nhân văn nhằm bảo vệ những giá trị tinh thần rất quý báu của dân tộc Việt Nam”.
Bên cạnh đó, Giáo sư cũng đề cao giá trị của kho tàng văn học hết sức quý báu đã được các nhân sĩ yêu nước bấy giờ truyền tải để cổ vũ lòng yêu nước nhiệt thành vì một nước Việt Nam độc lập, giàu mạnh và văn minh. Trải qua những biến cố lịch sử, những văn bản này đã bị mai một ít nhiều, vì thế Hội thảo cũng là dịp để các tư liệu hiếm và tưởng chừng thất truyền được công bố rộng rãi trước công chúng.
Giáo sư Trần Đức Cường phát biểu khai mạc tại hội thảo
Sự kiện học thuật này được tổ chức khi thế giới chứng kiến những biến động kinh tế, xã hội, chính trị, quân sự và văn hoá lớn xảy ra trên phạm vi toàn cầu và có tác động trực tiếp đến từng cá nhân cụ thể, bất kể họ là ai, làm gì, hay ở đâu. Giữa bối cảnh hiện tại, những thảo luận và đúc kết từ một phong trào yêu nước hơn trăm năm về trước vẫn phù hợp với thời cuộc, như lời Tiến sĩ Nguyễn Nam, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam, Đại học Fulbright Việt Nam khẳng định: “Những bài học của Đông Kinh Nghĩa Thục đầu thế kỷ trước luôn nhắc chúng ta rằng nỗ lực mưu cầu tiến bộ, bình đẳng, hợp tác và độc lập dân tộc không bao giờ lỗi thời, mà trái lại, trở nên cấp bách hơn trong thời đại toàn cầu.”
Tiến sĩ Nguyễn Nam khẳng định tầm quan trọng của những bài học từ Đông Kinh Nghĩa Thục trong bối cảnh hiện tại
Tinh thần khai phóng là nền tảng của triết lý giáo dục tiến bộ
Hơn trăm năm trước, Văn minh Tân học sách, vốn thường được xem là cương lĩnh của Đông Kinh Nghĩa Thục đã hướng đến việc phổ cập trí thức khoa học thường thức để con người nhận thức đầy đủ hơn về thế giới và chính mình, để họ có thể phát triển toàn diện, để được “bàn bạc tha hồ, đối đáp tự do” trên tinh thần phản tư, phản biện, cởi mở, khai phóng của giáo dục.
Tiểu ban thảo luận về “Tinh thần khai phóng của Đông Kinh Nghĩa Thục”
Hội thảo quốc tế lần này được tổ chức theo quy mô nhỏ nhưng chuyên sâu. Hội thảo được vinh dự đón tiếp các học giả đến từ nhiều miền đất nước, bao gồm Hà Nội, Nghệ An, Huế, Nha Trang, Tp. Hồ Chí Minh, An Giang, cũng như các quốc gia gần xa Nhật Bản, Úc, Hoa Kỳ, Canada. Nhiều vấn đề quan trọng đã được thảo luận sôi nổi, ví như Đông Kinh Nghĩa Thục thực sự có quan hệ như thế nào với Khánh Ứng Nghĩa Thục; ý nghĩa của “thực nghiệp” ở đầu thế kỷ 20 và trong bối cảnh kinh tế thị trường toàn cầu của thế kỷ 21; chủ nghĩa quốc gia/dân tộc liên hệ như thế nào với quản trị – kinh doanh và với doanh nhân; khái niệm “vệ sinh” đã được du nhập và được các nhà Nho sử dụng như thế nào ở Việt Nam nhằm cổ động ý thức “công dân” trong việc xây dựng một xã hội trong sạch, lành mạnh; hay giáo dục Việt Nam đã và đang được kết nối như thế nào với giáo dục khu vực, thế giới.
Tiểu ban thảo luận về “Những bài học của Đông Kinh Nghĩa Thục với Giáo dục (Đại Học) Việt Nam đương đại”
Tiểu ban thảo luận về “Tiếp xúc văn hóa giữa Việt Nam và khu vực Đông Á cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX”
Dù còn nhiều điểm cần bàn thêm, hội thảo đều đồng ý với tầm quan trọng của tinh thần khai phóng, tư duy phản biện, thái độ cởi mở – thấu cảm, nhấn mạnh vai trò chủ thể độc lập của người học như là nền tảng của triết lý giáo dục tiến bộ. Bên cạnh tính phổ quát của nó, Giáo dục khai phóng vì thế cần được hiểu và thực hành trong những hoàn cảnh và điều kiện cụ thể của một xã hội nhất định. Truyền thống giáo dục khai phóng Việt Nam đã được hình thành và phát triển trên nền tảng nhân văn, yêu nước và độc lập dân tộc, trong đó Đông Kinh Nghĩa Thục là một điển hình.
Tiểu ban cuối cùng thảo luận về “Đông Kinh Nghĩa Thục trong bối cảnh Việt Nam, khu vực, và thế giới”
Hội thảo lần này được tổ chức tại Đại học Fulbright Việt Nam, một trường đại học của Việt Nam mang định hướng giáo dục tích hợp giữa truyền thống giáo dục Việt Nam và giáo dục khai phóng Hoa Kỳ. Hội thảo là dịp để chúng ta cùng đi về nguồn cội của giáo dục khai phóng Việt Nam trong lịch sử lâu đời của đất nước, và nhận diện nó trong bối cảnh chung của giáo dục toàn cầu.
Tái hiện lịch sử Đông Kinh Nghĩa Thục qua lăng kính của những “học giả, nhà nghiên cứu tương lai”
Năm 1907, trường Đông Kinh Nghĩa Thục ở Hà Nội đã gây ấn tượng mạnh với đồng bào khi treo bức bản đồ Việt Nam thật lớn để mọi người thấy được hình ảnh vẹn toàn, thống nhất của đất nước mình, để từ đó khơi dậy ý thức độc lập và tinh thần dân tộc yêu nước. Những người đến với hội thảo Đông Kinh Nghĩa Thục lần này đã được trải nghiệm các đề án số hoá mang tính tương tác nhằm phục dựng xã hội Việt Nam đầu thế kỷ 20, kể lại câu chuyện của ngôi trường lịch sử này và những người sáng lập ra nó.
Công trình của sinh viên Fulbright trưng bày về các cột mốc lịch sử liên quan Đông Kinh Nghĩa Thục
Những hình ảnh động trên bức ảnh phố Hàng Đào, hai bản đồ số với đặc tính tương tác, và rất nhiều giọng kể đi kèm với hình ảnh trưng bày đã phác thảo được một bức tranh dẫu còn sơ lược nhưng đã có sự hỗ tương kết nối. Đây là những nỗ lực của các sinh viên Fulbright trong việc tái hiện lịch sử trên nền tảng tri thức và tin học đương đại.
Tiến sĩ Nguyễn Nam giới thiệu về bản đồ tương tác của sinh viên cho khách tham dự
Trải nghiệm sống động về bối cảnh và những chặng đường hoạt động của các nhà sáng lập qua sắp đặt “giọng kể”
Hội thảo lần này không phải là những trao đổi khép kín dành riêng cho các học giả mà thực là một sự kiện tiến hành trên tinh thần của Đông Kinh Nghĩa Thục, khuyến khích sinh viên – những học giả, những nhà nghiên cứu tương lai tham gia vào hoạt động tìm tòi, phục hiện và thảo luận cùng cộng đồng học giả và chuyên gia. Fulbright tin rằng sinh viên cần phát triển tư duy mở – phản biện và năng lực nghiên cứu ngay từ những năm đầu đại học.
“Sẽ không có giáo dục khai phóng nếu như thiếu vắng quan hệ hỗ tương giữa người dạy và người học. Các đề án nhân văn số liên quan đến Đông Kinh Nghĩa Thục do sinh viên thực hiện đã cho thấy khả năng sáng tạo, tinh thần hiếu học của họ trong việc kế thừa và tiếp nối truyền thống theo xu hướng phát triển xã hội và giáo dục đương đại.” – Tiến sĩ Nguyễn Nam tự hào chia sẻ. Qua đó, ông cũng khẳng định tâm huyết phát triển Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam theo định hướng liên ngành nhân văn số hóa (digital humanities), tạo điều kiện cho sinh viên ứng dụng khoa học máy tính vào khảo cứu và xuất bản các nghiên cứu ngành nhân văn.
Hội thảo quốc tế Đông Kinh Nghĩa Thục và Mô hình Giáo dục Khai Phóng Việt Nam đã quy tụ được những tinh hoa nghiên cứu đa ngành. Với sự kết hợp góc nhìn Đông và Tây, tương quan giữa quá khứ và hiện tại, giữa tư liệu cổ và hình thức thể hiện hiện đại, giữa góc nhìn khảo cứu dày dặn và góc nhìn mới mẻ của thế hệ trẻ, Hội thảo thực sự đã mang đến một trải nghiệm học thuật thú vị cho người tham dự.
An Bình
__
Về Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam, Đại học Fulbright Việt Nam
Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam tại Fulbright dưới sự quản lý và dẫn dắt của tiến sĩ Nguyễn Nam, Giám đốc Trung tâm và giảng viên Khoa Nghiên cứu Việt Nam. Trung tâm chính thức đi vào hoạt động từ tháng Tư năm 2022 với sự hỗ trợ ban đầu của Quỹ từ Công ty C+P Consulting nhằm duy trì và quảng bá các giá trị quý giá của văn hóa Việt Nam.
Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam là đơn vị phối hợp trực tiếp với Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước, với các dự án quan trọng đã và đang thực hiện trong năm 2022 – 2023 như Hội thảo “Đông Kinh Nghĩa Thục và Mô hình Giáo dục Khai phóng Việt Nam”, xây dựng nguyên mẫu (prototype) chuẩn bị cho việc thiết lập hệ thống thông tin địa lý (Geographic Information System, GIS) của Sài Gòn qua các giai đoạn lịch sử dựa trên tư liệu lưu trữ, hay bản đồ hoá hệ thống sổ bộ Hán – Nôm Nam kỳ (1819-1918).
