Trở về sau chuyến đi thực địa 3 ngày tới tỉnh Bến Tre trong khuôn khổ bộ môn Văn hóa và Xã hội Việt Nam Hiện đại, sinh viên Hồ Hoàng Khôi Nguyên của Lớp cử nhân 2020-2024 ở Đại học Fulbright cảm thấy vô cùng hào hứng. Nhật ký hành trình còn thấm đẫm sự trải nghiệm dù bạn vẫn còn rất mệt vì lịch trình dày đặc tới các điểm tham quan trong suốt chuyến đi.
“Sẽ rất khó để có thể tìm kiếm một trải nghiệm tương tự trong tương lai ở những môn học khác, bởi những gì mình vừa trải qua thực sự rất đắt giá. Thật sự cảm ơn thầy Nam (Tiến sĩ Nguyễn Nam, giảng viên bộ môn), các anh chị trợ giảng và các bạn sinh viên đã tạo ra môi trường học tập khiến mình chưa bao giờ nghĩ mình có thể “học sống học chết” mà vẫn thấy hào hứng đến thế. Trong học kì này, môn học này là một món ăn thực sự đủ gia vị trên đĩa 4 món (4 môn học) của mình!” Khôi Nguyên chia sẻ với cộng đồng sinh viên Fulbright.
Học tập ở những chuyến đi
Văn hoá và Xã hội Việt Nam Hiện đại là một trong những môn học nền tảng đặc sắc nhất của Chương trình Cử nhân ở Đại học Fulbright. Với không gian tiếp cận tri thức đa diện và trải nghiệm bối cảnh lớp học theo nhiều cách thức sống động, môn học đưa sinh viên tới 3 chuyến đi thực địa: Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh, tỉnh Bến Tre và dinh Độc Lập.
Những chuyến đi tới bảo tàng và các địa danh lịch sử khuyến khích sinh viên suy nghĩ về cách các câu chuyện và mô tả lịch sử đã thay đổi trong suốt chiều dài thời gian. Trong đó, chuyến thực địa trọng điểm 3 ngày ở tỉnh Bến Tre vào giữa khóa học mang đến cơ hội cho sinh viên được tiếp xúc và tương tác với những người dân địa phương, những người sống với những phiên bản của riêng họ về lịch sử của vùng đất.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Nam, những chuyến đi thực địa là cơ hội cho sinh viên được trải nghiệm và thực hành “đọc” các loại “văn bản” khác nhau, bởi môn học không đóng khung văn bản ở những dạng tài liệu viết. Khái niệm văn bản được hiểu là bất cứ điều gì sinh viên quan sát, tiếp xúc trong cuộc sống. Sinh viên được trực tiếp trải nghiệm cách xã hội (bao gồm cả bản thân họ) đang xây dựng nền văn hóa hiện tại, tái tạo quá khứ và định hình tương lai của nó ra sao. Không gian văn bản này giúp bồi đắp năng lực diễn giải của người học.
Sinh viên Khôi Nguyên chia sẻ bản thân mang tâm thế tò mò xen lẫn căng thẳng vào trong các điểm tham quan; bởi vì không giống việc tham quan bảo tàng hay di tích lịch sử chỉ cần nghe thuyết minh và chụp ảnh, sinh viên Fulbright được yêu cầu cao hơn.
Trước những chuyến đi thực địa, sinh viên được khuyến khích đọc và nghiên cứu về nơi sẽ đến thăm; ghi chép và đặt câu hỏi trong suốt chuyến đi, có thể ghi lại ngay lập tức bất kỳ suy nghĩ nào khi tham quan. Những ghi chép này là những “nguyên liệu” ban đầu rất quan trọng phục vụ cho bài tiểu luận thu hoạch sau chuyến đi có độ dài yêu cầu 1.000 chữ.
Được viết ra khi trí nhớ, ấn tượng và nhận thức còn tươi mới, bài cảm nhận cho sinh viên cơ hội phản hồi lại những diễn ngôn và cách trình bày khác nhau về lịch sử mà các bạn đã tiếp xúc trong các chuyến đi. Bằng cách kết hợp những kiến thức học trên lớp, các tài liệu đọc và những quan sát hoặc trải nghiệm, sinh viên có thể hình thành một quan điểm phản biện mới hoặc đặt ra nhiều câu hỏi để được giải đáp thêm.
Khi thăm các di tích lịch sử hay lăng mộ các nhân vật lịch sử như Phan Thanh Giản, Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Thị Định, Nguyễn Đình Chiểu… Khôi Nguyên và các bạn đều cảm thấy thời gian trôi rất nhanh vì bận rộn ghi chép và trò chuyện với người thuyết minh; càng trò chuyện càng nảy ra nhiều câu hỏi. Không đơn thuần chỉ ghi chép thông tin rồi thuật lại; sinh viên ghi chép những gì mình cảm thấy ấn tượng, gợi nhiều suy nghĩ cho bản thân; đặt những câu hỏi, không ngừng tổng hợp và phân tích thông tin; trao đổi với giảng viên, các trợ giảng và trao đổi thông tin với các bạn học. Sinh viên cũng có thể quan sát hiện vật, bố cục trong bảo tàng, đình, đền thờ, lăng tẩm, phòng trưng bày và thử tìm thông điệp mà người quản lý bảo tàng muốn truyền tải đến những du khách tham quan.
“Mình cảm thấy như được “tắm” và chìm sâu trong kiến thức và suy nghĩ của bản thân cũng như học thêm từ bạn bè và thầy cô,” Khôi Nguyên chia sẻ.
Ngoài việc làm giàu kiến thức nền từ quan sát tương tác thực địa, cách tương tác dày đặc trong các chuyến đi giúp sinh viên luôn phải động não để những kiến thức nền được thách thức, được kiểm chứng thêm một lần nữa. Ngay từ những buổi học đầu tiên của bộ môn Văn hóa và Xã hội Việt Nam Hiện đại, Tiến sĩ Nguyễn Nam đã đưa ra cho cả lớp một hướng đi rất rõ ràng: “Lịch sử không nên được đơn giản hoá”, do vậy, mỗi chuyến đi là một cơ hội học hỏi, cũng là thử thách để sinh viên mở rộng tầm hiểu biết, khả năng diễn giải với tâm thế “open-minded but critical”, nôm na là đón nhận câu chuyện lịch sử và những quan điểm khác nhau với thái độ cởi mở nhưng phải không ngừng phản biện, bởi, lịch sử được diễn kể lại bởi nhiều người.
“Môn Văn hoá và Xã hội Việt Nam Hiện đại không mang sứ mệnh cung cấp thông tin về lịch sử, mà quan trọng hơn là nhấn mạnh vào cách chúng ta tiếp nhận lịch sử như thế nào. Qua chuyến đi thực địa tại Bến Tre, em đã có thể làm rõ những nhận định của bản thân về cách quá khứ được tái hiện lại thông qua các địa danh lịch sử. Kết hợp với những gì em học được trên lớp, em có thể rút ra được phần nào câu trả lời cho muôn hình vạn trạng những sự kiện xảy ra trước đây,” sinh viên Đặng Anh Kiệt cho biết.
Trong chuyến đi thực địa Bến Tre, sinh viên được nghe những câu chuyện không có trong bài giảng hoặc sách vở trước đó, hoặc tiếp xúc những nhân chứng sống của lịch sử. Tại đền thờ Phan Thanh Giản, sinh viên được nghe thuyết minh từ hướng dẫn viên chính là cháu nhiều đời của Phan Thanh Giản. Khi đi thăm bia mộ của Petrus Ký (Trương Vĩnh Ký), sinh viên thăm nhà thờ Cái Mơn và được Tiến sĩ Nguyễn Nam giới thiệu những khía cạnh, cách nhìn khác nhau về nhân vật lịch sử này.
Sau một ngày tham quan vất vả, sinh viên luôn cố gắng tập hợp những ghi chép, ý tưởng và suy ngẫm để viết ngay nhật ký hành trình vì sợ đánh mất cảm xúc tươi mới cũng như lưu giữ thông tin. Các bạn cho rằng trải nghiệm thực địa môn học vô cùng thú vị, mặc dù cũng rất “tốn” năng lượng và chất xám.
“Chuyến đi Bến Tre đã phá bỏ những giới hạn, ràng buộc về kiến thức và tư duy vốn tồn tại trong phần đông học sinh vào các văn bản, tư liệu và bài giảng trên lớp. Không hề có cái gọi là “lịch sử ăn liền” để em có thể ngồi đọc, nghe qua loa cho xong bài rồi để sang một bên mà thay vào đó là những “nguyên liệu” được cung cấp đầy đủ giúp em tự khắc nên những câu hỏi, gọt đẽo nên những câu trả lời riêng, cách hiểu riêng của mình cho những chủ đề được nhắc tới,” sinh viên Nguyễn Tuấn Minh giải thích.
Bồi đắp năng lực
Các chuyến đi thực địa không chỉ giúp sinh viên hình dung được cách xã hội trong các giai đoạn khác nhau tường thuật và diễn giải lịch sử. Các bảo tàng và di tích lịch sử còn là những dẫn chứng về sự tái tạo truyền thống, xây dựng ký ức tập thể, tái hiện lịch sử và tưởng niệm quá khứ. Đây là những chủ đề quý giá giúp sinh viên hình thành ý tưởng cho dự án nghiên cứu nhóm cuối kỳ – một cơ hội tuyệt vời để cải thiện các năng lực như tư duy phản biện (critical thinking), tư duy điều tra nghiên cứu (inquiry) và tinh thần tham gia vào cộng đồng của công dân (civic engagement).
Các sinh viên của bộ môn Văn hóa và Xã hội Việt Nam Hiện đại đã thực hiện dự án nhóm cuối kỳ dưới hình thức 12 phim ngắn, trong đó một số phim ngắn lấy ý tưởng và cảm hứng từ ba chuyến đi thực địa. Nếu như chuyến đi Bến Tre giúp hai nhóm hình thành phim Nhìn nhận lại chân dung Trương Vĩnh Ký và Đạo Dừa (Coconut Cult) dưới góc nhìn đương đại, chuyến thăm Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh tạo cảm hứng cho một nhóm sinh viên nảy sinh ý tưởng mang tính điều tra về cách mà một bảo tàng xây dựng từ năm 1929 đã thay đổi như thế nào trong cách tường thuật lịch sử để thích ứng với bối cảnh xã hội mới.
Việc tương tác với những con người khác nhau, từ hướng dẫn viên, người thuyết minh ở các điểm tham quan cho đến những người dân địa phương cũng là cơ hội cho sinh viên tiếp cận lịch sử truyền miệng (oral history), là những câu chuyện lịch sử được kể khác nhau bởi những con người khác nhau. Tiến sĩ Nguyễn Nam cho biết đây là một phương pháp tiếp cận lịch sử mới nhất mà người ta đang thực hành khá phổ biến hiện nay.
Theo sinh viên Đặng Anh Kiệt, khi tiếp cận một lịch sử “không phải là duy nhất”, sinh viên sẽ có cái nhìn tổng thể và giữ tâm thế chạm đến sự khách quan tối đa nhất có thể. Đó cũng là một cách để sinh viên học cách tôn trọng sự khác biệt khi tiếp cận lịch sử, văn hóa hay bất kỳ một vấn đề nào khác trong thế giới đương đại.
Thúy Hằng
